Utanç Antlaşması: Mondros Ateşkes Antlaşması

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918), Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndan çekilmesini sağlayan ve imparatorluğun fiilen sonunu getiren olaydır.

Ege Denizi'ndeki Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda, Agamemnon zırhlısında imzalanan bu antlaşma, savaşın galip İtilaf Devletleri’ne Osmanlı topraklarını diledikleri gibi işgal etme yetkisi veren, özellikle 7. ve 24. maddeleriyle Türk tarihine "utanç verici" bir dönemeci işaret etmiştir.

Antlaşma, Anadolu’daki Millî Mücadele ruhunun doğmasına neden olan en önemli tetikleyici olmuştur.

ANTLAŞMAYA GİDEN YOL

Osmanlı İmparatorluğu, 1918 sonlarına doğru cephelerde üst üste yenilgiler alarak tükenme noktasına ulaştı.

Güneydoğu'nun Kurtuluşu: Ankara Antlaşması

İçeriği Görüntüle

• Cephelerdeki Çöküş: 1918 sonbaharında Osmanlı, Kafkasya, Suriye ve Filistin cephelerinde ağır yenilgiler aldı. Bağdat ve Şam gibi stratejik şehirler kaybedildi.
• Müttefiklerin Durumu: Osmanlı’nın baş müttefiki olan Almanya ve Avusturya-Macaristan da Batı Cephesi'nde yenilmek üzereydi. Osmanlı’nın, müttefiksiz bir şekilde savaşı sürdürme gücü ve iradesi kalmamıştı.
• Wilson İlkeleri ve Ateşkes Çağrısı: ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın yayımladığı ve "yenen tarafın yenilen taraftan toprak veya savaş tazminatı almayacağını" vaat eden ilkeler, Osmanlı yönetimini barış görüşmelerine girme konusunda cesaretlendirdi.
• Hükûmet Değişikliği: Ateşkes görüşmelerine zemin hazırlamak amacıyla savaş yanlısı İttihat ve Terakki Hükûmeti istifa etti ve yerine barış yanlısı Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti kuruldu.

İMZACILAR

Antlaşma, İtilaf Devletleri’nin Başkomutanı adına İngiltere ile Osmanlı Hükûmeti arasında imzalandı.

• Görüşme Yeri: Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda demirli bulunan İngiliz zırhlısı Agamemnon'un güvertesiydi. Bu seçim, Osmanlı'nın deniz gücünün tamamen çöktüğünü sembolize ediyordu.
• Osmanlı Temsilcisi: Rauf Bey (Orbay), antlaşmayı imzalarken, Wilson İlkelerine güvenerek Osmanlı'nın ağır şartlarla karşılaşmayacağını umuyordu. Ancak ilerleyen süreçte bu güven boşa çıktı.

ESARET GETİREN MADDELER

Antlaşma, toplam 25 maddeden oluşuyordu. Ancak 7. ve 24. maddeler, Osmanlı’nın egemenliğini fiilen sonlandıran asıl tehlikeli maddelerdi.

Tehlikeli Maddeler

• Madde 7 (En Tehlikelisi): "İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkına sahip olacaktır."

  • Sonuç: Bu madde, tüm Anadolu'yu işgale açık hale getirdi. İtilaf Devletleri, bu maddeyi bahane ederek başta İstanbul ve Boğazlar olmak üzere, Anadolu’nun pek çok yerini işgal ettiler.

• Madde 24: "Altı vilayette (Vilâyat-ı Sitte: Erzurum, Van, Harput [Elazığ], Bitlis, Sivas, Diyarbakır) bir karışıklık çıkması halinde, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin herhangi bir bölümünü işgal etme hakkına sahiptir."
  • Sonuç: Bu madde, Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmasına zemin hazırlamak amacıyla konulmuştu ve antlaşmanın etnik temelli toprak bölme amacını açıkça ortaya koyuyordu.

Diğer Önemli Hükümler

• Askerî Kısıtlamalar: Osmanlı ordusu terhis edilecek, savaş gemileri İtilaf donanmalarına teslim edilecek ve silahlara el konulacaktı. (Savunma gücünü ortadan kaldırdı.)

• İletişim ve Ulaşım: Toros Tünelleri, tüm demiryolları ve telgraf haberleşme hatları İtilaf Devletleri’nin kontrolüne verilecekti. (Ülkenin ulaşım ve iletişim ağını işgalcilere teslim etti.)

• Boğazların Açılması: Çanakkale ve İstanbul Boğazları derhal açılacak ve İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecekti.

MİLLİ MÜCADELEYE GİDEN YOL

Mondros Ateşkesi, Osmanlı Devleti’nin fiilen sona ermesi anlamına geldi.

• Hukuken İşgal: Antlaşma, İtilaf Devletleri'nin işgallerine hukuki bir zemin sağladı. Türk ordusu dağıtıldı, komutanlar görevlerinden alındı.
• İşgallerin Başlaması: Antlaşmanın hemen ardından İtilaf Devletleri (İngilizler Musul'u, Fransızlar Çukurova’yı, İtalyanlar Antalya’yı, Yunanlar İzmir'i) 7. maddeyi bahane ederek Anadolu'nun stratejik noktalarını işgal etmeye başladı.
• Millî Bilincin Uyanışı: Antlaşmanın ağır koşulları ve ardından gelen işgaller, Mustafa Kemal Paşa ve diğer vatansever komutanlar nezdinde tek çarenin direniş olduğu inancını güçlendirdi. Bu antlaşma, Kuvâ-yi Milliye hareketinin ve Türk Kurtuluş Savaşı’nın başlatılması için zemin hazırlayan en önemli itici güç oldu.

AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER

• Rauf Bey’in Yanılgısı: Antlaşmayı imzalayan Rauf Bey (Orbay), Mondros'tan sonra İstanbul'a döndüğünde, "Ülkeyi kötü bir durumdan kurtardığına" inanıyordu ve Wilson İlkeleri sayesinde toprak kaybı olmayacağını düşünüyordu. Ancak antlaşmanın uygulandıkça ne kadar ağır olduğu anlaşıldı.

• Mustafa Kemal’in Telgrafı: Mondros’un imzalandığı sırada Suriye cephesinde bulunan Mustafa Kemal Paşa, antlaşma maddelerini öğrendiğinde derhal İstanbul'a telgraf çekerek özellikle 7. maddenin kabul edilmesinin vahim sonuçlar doğuracağını belirtmiş, ancak bu uyarısı dikkate alınmamıştır.

• Amiral Calthorpe’un Siyasi Rolü: İngiliz Amiral Calthorpe, antlaşma sırasında son derece kurnaz bir diplomasi izlemiş, antlaşma metnine olabilecek en geniş ve yoruma açık maddeleri ekleterek İngiliz çıkarlarını maksimum düzeyde korumuştur. Siyasi bilgisi, o anki Osmanlı temsilcilerinden çok daha ilerideydi.
• Limanın Adı: Antlaşmanın imzalandığı Limni Adası'ndaki limanının adı olan Mondros, Türk tarihinde teslimiyet ve acı bir sona işaret eden bir kelime olarak yer etmiştir.

Mondros Ateşkes Antlaşması, bir imparatorluğun dramatik sonunu simgelerken, aynı zamanda yeni bir ulusun, Türkiye Cumhuriyeti'nin, bağımsızlık mücadelesiyle küllerinden doğuşunun da başlangıcını teşkil etmiştir.