Bugün, modern Türkiye’nin siyasi temellerinin atıldığı en kritik dönemeçlerden biri olan İkinci Jön Türk Kongresi'nin üzerinden bir asırdan fazla zaman geçti.
27-29 Aralık 1907 tarihlerinde Paris’te gerçekleşen bu gizli buluşma, sadece Sultan II. Abdülhamid yönetimine karşı bir başkaldırı değil, aynı zamanda farklı etnik ve siyasi grupların "Osmanlılık" paydasında birleştiği son büyük denemeydi.
JÖN TÜRKLER KİM?
"Jön Türk" tabiri, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda meşrutiyet yanlısı, anayasacı ve mutlakiyete karşı olan entelektüel ve askerî muhalif kesimi tanımlamak için kullanılan şemsiye bir terimdir.
- İsmin Kökeni: İlginçtir ki bu ismi kendileri seçmemiştir. İlk kez 1828'de Charles MacFarlane tarafından kullanılan bu terim, daha sonra Fransızca "Jeune Turque" olarak literatüre girmiştir. İtalyan milliyetçisi Mazzini’nin "Genç İtalya" hareketinden esinlenilmiştir.
- Fikri Yapı: Sanılanın aksine Jön Türkler homojen bir grup değildi. Aralarında pozitivist Ahmed Rıza’dan, adem-i merkeziyetçi Prens Sabahattin’e kadar çok farklı görüşler vardı. Ortak paydaları ise Kanun-i Esasi'nin (Anayasa) tekrar yürürlüğe girmesiydi.
1907 KONGRESİ NEDEN YAPILDI?
1902’deki İlk Kongre, Prens Sabahattin’in "yabancı müdahalesi" fikri yüzünden hüsranla sonuçlanmış ve hareket ikiye bölünmüştü. 1907’ye gelindiğinde ise şartlar değişmişti:
- Rejim Baskısı: II. Abdülhamid’in istihbarat ağı ve sürgün politikaları muhalefeti iyice köşeye sıkıştırmıştı.
- Birleşme Zarureti: Tek başına hiçbir grubun Sultan’ı deviremeyeceği anlaşılmıştı.
- İç ve Dış Tehditler: Balkanlar’daki isyanlar ve büyük güçlerin Osmanlı üzerindeki planları, "vatanın elden gittiği" algısını güçlendirmişti.
PARİS'TE GİZLİ İTTİFAK
Kongre, Paris’te Prens Sabahattin’in evinde toplandı. Bu toplantıyı tarihi kılan en önemli özellik, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni devrimci örgütü olan Taşnaksutyun'un (Ermeni Devrimci Federasyonu) aynı masaya oturmasıydı.
Alınan Radikal Kararlar
Kongre sonunda yayınlanan ortak bildiride, meşrutiyetin tesisi için şu "devrimci" yöntemlerin kullanılması kabul edildi:
- Hükümete karşı silahlı direniş başlatılması.
- Genel bir grev organize edilmesi.
- Vergi ödemeyi reddederek sivil itaatsizlik başlatılması.
- Askerî birliklerin ayaklanmaya teşvik edilmesi.
DEVRİME GİDEN YOL
Bu kongre, 1908’deki II. Meşrutiyet’in ilanına giden yolu temizleyen ana etkendi. Paris'te sağlanan bu birliktelik, Rumeli’deki subayların (Resneli Niyazi, Enver Bey) dağa çıkmasıyla somut bir eyleme dönüştü.
- Anayasa'nın İadesi: 24 Temmuz 1908'de Sultan II. Abdülhamid, baskılar sonucu Anayasa'yı tekrar yürürlüğe koyduğunu açıkladı.
- İttifakın Sonu: Kongrede kurulan "Osmanlılık" birliği, ne yazık ki uzun sürmedi. Balkan Savaşları ve milliyetçilik akımları, bu kırılgan ittifakı kısa sürede paramparça etti.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER
"Genç" Ama Yaşlılar: Jön Türkler "Genç" olarak anılsa da, hareketin lider kadrosu genellikle orta yaşlı ve üst düzey bürokratlardan oluşuyordu. "Genç" kelimesi yaştan ziyade, "yeni ve reformist fikirli" anlamında kullanılıyordu.
- Padişahın Yeğeni Muhalif: Hareketin en önemli figürlerinden biri olan Prens Sabahattin, Sultan II. Abdülhamid'in öz yeğeniydi. Saray içinden gelen bu muhalefet, rejimi ciddi şekilde sarsmıştı.
- İngiliz Büyükelçisi’nin Arabası: 1908 Meşrutiyet ilan edildiğinde İstanbul’daki halk o kadar coşkuluydu ki, "Hürriyetin hamisi" olarak gördükleri İngiliz Büyükelçisi’nin arabasının atlarını çözüp, arabayı Sirkeci’den Tepebaşı’na kadar elleriyle çekmişlerdi.
- Masonluk İddiaları: İttihatçıların bir dönem mason localarını bir "paravan" veya "gizlenme alanı" olarak kullandıkları bilinse de, hareketin temel motivasyonu masonluk değil, devletin bekasıydı.
Jön Türklerin mücadelesi, saltanatın kaldırılmasından Cumhuriyet’in ilanına kadar uzanan süreçte Türk siyasal hayatının genetik kodlarını oluşturmuştur.
