Tarih

Özgürlüğe Giden Yol: Amasya Protokolü

Tarihte bugün Amasya Protokolü imzalandı. Temsil Hükümetinin kazandığı bu önemli başarıyı gelin birlikte okuyalım.

Abone Ol

Amasya Protokolü (ya da Amasya Görüşmeleri), Türk Kurtuluş Savaşı’nın resmen başladığı 1919'un en kritik siyasi dönüm noktalarından biri olarak bilinmektedir. 20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğindeki Temsil Heyeti ile Osmanlı İstanbul Hükûmeti’nin temsilcileri arasında Amasya'da yapılan bu görüşmeler, Anadolu’daki direniş hareketinin ilk kez hukuken tanınmasını sağladı. Protokol, her ne kadar kısa ömürlü olsa da, İstanbul’daki resmî yönetimin, Anadolu’da yükselen ulusal iradeye boyun eğmek zorunda kaldığını tescillemiş ve Misak-ı Millî'nin ilanı için zemin oluşturmuştur.

Görülenin Tarihsel Süreci ve Sebepleri

Amasya Protokolü’ne giden süreç, İstanbul Hükûmeti’nin Anadolu’daki millî direnişi durdurma isteklerinin başarısızlığına dayanmaktadır.

  • Sivas Kongresi’nin Etkisi (Eylül 1919): Sivas Kongresi’nde (4-11 Eylül 1919) tüm ulusal cemiyetler tek çatı altında toplanarak Temsil Heyeti adı altında ulusal bir yürütme gücü oluşturuldu. Bu, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğindeki Anadolu hareketinin meşruiyetini ve gücünü artırdı.
  • İstanbul’un Baskısı ve Ali Rıza Paşa Hükûmeti: Kongrenin ardından, millî hareketi durdurmakta başarısız olan Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmek zorunda kaldı. Yerine kurulan Ali Rıza Paşa Hükûmeti, daha ılımlıydı ve millî harekete karşı tamamen düşmanca bir tavır takınmak yerine, uzlaşma arayışına girdi.
  • Resmî Tanınma İhtiyacı: Temsil Heyeti'nin amacı, meşru İstanbul Hükûmeti’ne ulusal iradeyi kabul ettirmek ve barış görüşmelerinde Türk milletinin haklarını savunacak bir strateji oluşturmaktı.

Anlaşmanın Tarafları ve Ortamı

Görüşmeler, 20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında Amasya’da gerçekleşti.

Taraf

Temsilciler

Temsil Ettikleri Kurum

Anadolu Hareketi

Mustafa Kemal Paşa

Temsil Heyeti Başkanı

Rauf Bey (Orbay)

Temsil Heyeti Üyesi

Bekir Sami Bey (Kunduh)

Temsil Heyeti Üyesi

İstanbul Hükûmeti

Salih Paşa

Bahriye Nazırı (Denizcilik Bakanı)

  • Ortam: Görüşmeler, Amasya'daki Defterdarlık binasında son derece gizli ve resmî olmayan bir ortamda gerçekleşti. Görüşmelerin gizliliği, İtilaf Devletleri’nin İstanbul Hükûmeti üzerindeki baskısını hafifletmeyi amaçlıyordu. İstanbul Hükümeti'ni temsilen gelen Salih Paşa, padişah adına hareket etmesine rağmen, Anadolu'daki millî irade karşısında uzlaşmacı bir tavır sergiledi.

Antlaşmanın Maddeleri

Görüşmeler sonucunda beş maddeden oluşan bir protokol imzalandı. Bu maddeler, Temsil Heyeti’nin talepleri doğrultusunda hazırlanmıştı.

Protokolün Başlıca Maddeleri

  1. Vatanın Bütünlüğü ve Bağımsızlık: Vatanın bütünlüğünün ve milletin bağımsızlığının korunması esastır. Bu, Misak-ı Millî'nin temel ilkesini içerir.
  2. Azınlıkların Hakları: Azınlıklara, komşu ülkelerdeki Müslümanlara tanınan haklardan fazlası tanınmayacaktır.
  3. Barış Konferansına Hazırlık: Osmanlı barış delegasyonu, Temsil Heyeti’nce uygun görülen kişilerden oluşturulacaktır.
  4. TBMM'nin Toplanması: Halkın güvenini sağlayacak bir ortamda, İstanbul’un güvenli olmamasından dolayı Osmanlı Mebusan Meclisi İstanbul dışında toplanacaktır.
  5. Temsil Heyeti'nin Hukuki Tanınması: Görüşmeler sonucunda varılan kararların İstanbul Hükûmeti tarafından kabul edilmesi zorunludur.

Siyasi Sonuçları

  • Temsil Heyeti’nin Resmî Tanınması: İstanbul Hükûmeti, Anadolu’daki Temsil Heyeti’ni ve ulusal iradeyi ilk kez resmî olarak tanımış oldu. Bu durum, millî mücadelenin meşruiyetini uluslararası alanda güçlendirdi.
  • Ali Rıza Paşa Hükûmeti'nin Yıpranması: Protokol, İstanbul Hükûmeti'nin zayıflığını ortaya çıkardı. Meclis’in İstanbul dışında toplanması maddesi kabul edilmese de, İstanbul’daki baskılar sonucu bu Hükûmet kısa süre sonra istifa edecektir.
  • Mebusan Meclisi’nin Açılması: Protokolün baskısıyla, Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması kararlaştırıldı. Meclis, İstanbul’da toplanmasına rağmen, Misak-ı Millî kararlarını kabul ederek Anadolu hareketinin hedeflerini resmen ilan etti.

Az Bilinenler

  • Gizli Protokoller: İmzalanan protokolün yanı sıra, görüşmelerde varılan ancak gizli tutulan bazı maddeler de vardı. Bu gizli maddeler, daha çok askerî önlemlerin alınması ve özellikle azınlıklarla ilgili yabancı devletlerin müdahalelerini engelleme stratejilerini içeriyordu.
  • Mustafa Kemal'in Kararlılığı: Görüşmeler esnasında Mustafa Kemal, İstanbul Hükûmeti’nin temsilcisi Salih Paşa’ya, Meclis’in mutlaka Anadolu'da toplanması gerektiği konusunda sert bir baskı uygulamıştır. Paşa'nın, "Eğer Meclis İstanbul’da toplanırsa, dağıtılacağı kesindir," uyarısı, maalesef sonraki süreçte (Meclis’in dağıtılması) doğru çıkmıştır.
  • Salih Paşa’nın İkilemi: İstanbul Hükûmeti’ni temsil eden Bahriye Nazırı Salih Paşa, aslında millî davaya sempati duyan biriydi. Görüşmelerden sonra İstanbul'a döndüğünde, hükümet bu protokolü kabul etmeyeceği için resmî olarak bir sonuç alınamadı, fakat Salih Paşa, Temsil Heyeti’ne olan desteğini ve bağlılığını devam ettirdi.
  • İkinci Başkent: Sivas'tan Ankara'ya: Protokol sonrası Temsil Heyeti, çalışmalarına daha merkezi ve güvenli olan Ankara'da devam etme kararı aldı. Protokol, Ankara'nın Kurtuluş Savaşı'nın ve gelecekteki Türkiye Cumhuriyeti'nin merkezi olma yolunda atılan siyasi ve stratejik bir adımdı.

Amasya Protokolü, Anadolu’daki halk hareketinin siyasi bir güç olarak resmen kabul edildiği ve Kurtuluş Savaşı’nın yönünü tayin eden kararların alındığı, masa başındaki büyük zafer olarak tarihe geçmiştir.