Bugün güneş sistemimizin en dış sınırlarında, dondurucu bir karanlığın içinde dönen masmavi bir dev var. Ancak Neptün, diğer tüm gezegenlerden farklı bir hikayeye sahip.
O, gökyüzüne bakılarak değil, bir masanın başında oturup matematik formülleri çözülerek keşfedildi.
GÖKBİLİM DEDEKTİFLİĞİ
Neptün'ün keşfi (23 Eylül 1846), bilim tarihinin en büyük zaferlerinden biri olarak kabul edilir. Bu keşif, Newton’un evrensel kütle çekim yasasının doğruluğunun nihai kanıtıydı.
Neden Arandı?
Gökbilimciler, 1781'de keşfedilen Uranüs'ün yörüngesini gözlemlerken bir tuhaflık fark ettiler. Uranüs, Newton yasalarına göre olması gereken rotadan sapıyor, sanki görünmez bir el tarafından dışarıya doğru çekiliyordu. Bu sapma, ancak Uranüs’ün ötesinde çok büyük kütleli başka bir gök cisminin varlığıyla açıklanabilirdi.
Matematiksel Yarış
İki matematikçi, birbirinden bağımsız olarak bu görünmez gezegenin yerini hesaplamaya çalıştı: İngiliz John Couch Adams ve Fransız Urbain Le Verrier.
- Le Verrier, hesaplamalarını Berlin Gözlemevi’ndeki Johann Gottfried Galle’ye gönderdi.
- Galle, mektubu aldığı gün teleskobunu Le Verrier’nin işaret ettiği koordinata çevirdi ve Neptün’ü, tahmin edilen yerin sadece 1 derece uzağında buldu.
NASIL BİR GEZEGEN?
Güneş'e en uzak gezegen olan Neptün, bir "Gaz Devi" olmaktan ziyade, Uranüs ile birlikte bir "Buz Devi" olarak sınıflandırılır.
|
Özellik |
Veri |
|
Güneş'e Uzaklık |
Yaklaşık 4,5 milyar km |
|
Yörünge Süresi (1 Yıl) |
164,8 Dünya yılı |
|
Kendi Ekseni Etrafında Dönüş |
16 saat 6 dakika |
|
Uydular |
14 bilinen uydu (En büyüğü Triton) |
|
Sıcaklık |
Ortalama -214°C |
Atmosfer ve Renk
Neptün, adını Roma deniz tanrısından alacak kadar derin bir mavi renge sahiptir. Bu rengin nedeni, atmosferindeki metan gazının güneş ışığındaki kırmızı dalga boylarını soğurup mavi ışığı yansıtmasıdır. Ancak Neptün'ün mavisi, Uranüs'e göre çok daha canlıdır; bilim insanları bunun nedenini hala tam olarak çözememiş olsa da, pus tabakaları arasındaki farklardan kaynaklandığını düşünmektedir.
SES HIZINI AŞAN FIRTINALAR
Neptün, dışarıdan sakin ve huzurlu bir bilye gibi görünse de, güneş sisteminin en vahşi hava olaylarına ev sahipliği yapar.
- Süpersonik Rüzgarlar: Neptün'deki rüzgarlar saatte 2.100 kilometre hıza ulaşabilir. Bu, Dünya'daki en güçlü kasırgalardan dokuz kat daha hızlıdır ve ses hızından bile fazladır.
- Büyük Karanlık Leke: 1989'da Voyager 2 tarafından gözlemlenen, Dünya büyüklüğünde devasa bir fırtınadır. Jüpiter'in Büyük Kırmızı Lekesi'nin aksine, bu fırtınalar Neptün'de birkaç yılda bir kaybolup yeniden ortaya çıkar.
- Elmas Yağmuru: Gezegenin derinliklerindeki aşırı basınç ve sıcaklık, metan moleküllerini parçalayarak karbonu kristalleştirebilir. Bilimsel modeller, Neptün'ün mantosunda elmas dolu okyanuslar olabileceğini ve gökyüzünden elmas yağdığını öne sürmektedir.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
- Galileo’nun Kaçırdığı Fırsat: Tarih kitapları keşfi 1846 olarak yazsa da, ünlü astronom Galileo Galilei, 1612 yılında teleskobuyla Neptün’ü aslında görmüştü. Ancak gezegen o sırada yörüngesinde çok yavaş hareket ettiği için Galileo onu bir "sabit yıldız" sanarak notlarına o şekilde kaydetti. Eğer hareketini fark etseydi, keşif tarihi 200 yıl erkene çekilecekti.
- Triton: Geriye Giden Uydu: Neptün'ün en büyük uydusu Triton, gezegenin dönüş yönünün tersine dönen (retrograd) güneş sistemindeki tek büyük uydudur. Bu durum, Triton’un aslında Kuiper Kuşağı’ndan gelen ve Neptün tarafından "yakalanan" bir cüce gezegen olduğunu gösterir.
- Halkalar: Neptün’ün de Satürn gibi halkaları vardır, ancak bunlar çok koyu ve tozlu oldukları için Dünya'dan görülmeleri neredeyse imkansızdır.
- Yalnızlık: Neptün, şu ana kadar sadece bir kez, 1989 yılında Voyager 2 uzay aracı tarafından yakından ziyaret edilmiştir.
Neptün'ün keşfi, evrenin sadece görünenlerden ibaret olmadığını, matematiğin görünmeyeni bulmak için ne kadar güçlü bir araç olduğunu kanıtlamıştır.