Mudanya Ateşkes Antlaşması, 11 Ekim 1922 tarihinde, Bursa'nın Mudanya ilçesinde imzalanarak Türk Kurtuluş Savaşı'nın sıcak çatışma aşamasını sona erdirmiş ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulma sürecindeki en kritik diplomatik başarıyı tescillemiştir.
Büyük Taarruz'un askerî zaferini siyasî bir zafere dönüştüren bu antlaşma, Türk ordusunun tek kurşun atmadan İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya'yı geri almasının yolunu açmış ve Osmanlı saltanatının sonunu getirmiştir.
ANTLAŞMANIN YOLU
Ateşkes, Türk ordusunun Anadolu'daki ezici askerî başarısının ve İtilaf Devletleri arasındaki çatlağın kaçınılmaz bir sonucuydu.
- Büyük Taarruz’un Zaferi: Ağustos ve Eylül 1922’de kazanılan zaferlerle Yunan ordusu Anadolu’dan tamamen çıkarılmıştı. Türk ordusunun bir sonraki hedefi, işgal altındaki İstanbul ve Çanakkale Boğazları oldu.
- Çanakkale (Bıçak) Krizi: Türk süvari birliklerinin Çanakkale (Dardanelles) Boğazı’na doğru ilerlemesi, İngiltere ile doğrudan bir savaş riskini (askerî çevrelerde "Bıçak Krizi" olarak anılır) ortaya çıkardı. İngiliz Hükûmeti, kendi kamuoyunun ve müttefiklerinin (Fransa ve İtalya) desteğini alamayınca savaşı göze alamadı.
- İtilafın Çözülmesi: Fransa ve İtalya, İngiltere'nin aksine, Ankara Hükûmeti ile ilişkileri düzeltmeye daha istekliydi. Bu durum, İtilaf Devletleri cephesindeki birliği bozdu ve barış teklifi zorunlu hale geldi.
- Ateşkes Teklifi: İngiltere, Fransa ve İtalya, 23 Eylül 1922’de TBMM Hükûmeti'ne ateşkes çağrısı yaptı ve görüşmeler için Mudanya Limanı’nı önerdi.
YER VE İMZA SAHİPLERİ
Görüşmeler, 3 Ekim 1922 tarihinde Bursa’nın Mudanya ilçesinde başladı.
|
Taraf |
Temsilci |
Rolü |
|
Türkiye (TBMM Hükûmeti) |
İsmet Paşa |
Batı Cephesi Komutanı ve Baş Delege |
|
Büyük Britanya |
General Charles Harington |
İşgal Kuvvetleri Başkomutanı |
|
Fransa |
General Charpy |
Fransa Temsilcisi |
|
İtalya |
General Mombelli |
İtalya Temsilcisi |
|
Yunanistan |
General Mavrokordato |
(Masada Yer Almadı) |
- Yunanistan'ın Masadaki Durumu: Türkiye'ye karşı yenilgiye uğramasına rağmen, Yunanistan temsilcisi General Mavrokordato, görüşmelerin yapıldığı salona davet edilmedi. Yunanistan, yenilginin psikolojik şokunu atlatamadığı için antlaşmayı doğrudan İtilaf Devletleri tarafından temsil edildi ve antlaşmayı ayrı bir odada imzaladı.
ÖNEMLİ MADDELER
Mudanya Ateşkesi, Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhasını sonlandırırken, yeni Türk Devleti’nin meşruiyetini uluslararası alanda tescilleyen temel hükümleri içeriyordu.
Antlaşmanın Başlıca Hükümleri
- Doğu Trakya’nın Devri: Yunan kuvvetleri, 15 gün içinde Doğu Trakya’yı (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ vb.) boşaltacak ve bölge, Türk yönetimine devredilecekti. Bu, askerî bir çatışma yaşanmadan kazanılmış devasa bir toprak ve diplomatik zaferdi.
- İstanbul ve Boğazlar: İşgal altındaki İstanbul ve Boğazlar bölgesi, barış antlaşması imzalanana kadar İtilaf askerlerinin denetiminde kalacak, ancak sivil yönetim yetkisi TBMM Hükûmeti’ne devredilecekti. Bu madde, İstanbul'daki Osmanlı Hükûmeti’nin hukuki varlığını ortadan kaldırdı.
- Savaşın Sonu: TBMM ve İtilaf Devletleri arasındaki tüm askerî çatışmalar derhal sona erdirildi.
Siyasi Sonuçları
- Saltanatın Kaldırılması: Mudanya Antlaşması'nın TBMM'yi İstanbul ve Boğazlar'ın tek meşru sahibi olarak tanıması, Osmanlı Hükûmeti'ni işlevsiz hale getirdi. Bu durum, 1 Kasım 1922’de Saltanatın Kaldırılması kararını hızlandıran en önemli diplomatik gerekçe oldu.
- Siyasî Başkent Ankara: Antlaşma, yeni Türk Devleti’nin uluslararası alanda tanınmasını sağladı ve Lozan Barış Konferansı’na giden diplomatik süreci başlattı.
- İsmet Paşa’nın Yükselişi: Mudanya’da gösterdiği kararlı ve başarılı diplomasi, İsmet Paşa’yı Mustafa Kemal’in gözünde yükseltti ve Lozan’daki baş delege pozisyonunu garantiledi.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
-
İsmet Paşa’nın Taktiksel Sertliği: Görüşmelerde İngiliz General Harington, Türk heyetine karşı baskıcı bir dil kullanırken, İsmet Paşa son derece kararlı ve tavizsizdi. Görüşmelerin kilitlendiği bir anda Paşa'nın, "Eğer bu maddeler kabul edilmezse yarın sabaha kadar askerlerim Çanakkale'ye girer" tehdidi, İtilaf heyetini yumuşatan en önemli anlardan biriydi.
-
6 Ekim İstanbul'un Kurtuluşu: Antlaşmanın bir sonucu olarak, İtilaf Devletleri’nin son askerleri 4 Ekim 1923’te İstanbul’u terk etti ve Türk ordusu 6 Ekim 1923’te İstanbul’a girerek şehri resmen kurtardı. Mudanya, bu tarihî kurtuluşun hukuki temelini oluşturur.
- Harrington’ın Hayranlığı: Antlaşmadan sonra General Harington, Türk ordusunun savaş alanındaki başarısını ve İsmet Paşa’nın diplomatik gücünü takdir ettiğini belirtmiş, hatta İstanbul'dan ayrılırken Türk Hükûmeti'ne saygılarını sunmuştur.
- İlk Resmî Bayrak: İstanbul’un işgal kuvvetlerinden devralınmasının ardından Türk bayrağı, İtilaf Karargâhı olarak kullanılan Yıldız Sarayı'na büyük bir törenle çekildi.
Mudanya Ateşkes Antlaşması, Türk Kurtuluş Savaşı'nın askerî zaferini uluslararası hukuka taşıyarak, Türk milletinin yalnızca cephede değil, aynı zamanda diplomatik masada da iradesini kanıtladığı tarihî bir dönüm noktasıdır.