Avrupa'nın Büyük Güç Dengesi: Kırım Savaşı

Kırım Savaşı (1853–1856), modern tarihin en belirleyici çatışmalarından biri olarak kabul edilir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun geleceği, Rusya’nın sıcak denizlere inme tutkusu ve Batı Avrupa’nın (İngiltere ve Fransa) Rus hegemonyasına karşı koyma kararlılığı etrafında şekillenen bu kanlı savaş, coğrafi olarak Kırım Yarımadası’nda yoğunlaştı.

Sadece imparatorlukların sınırlarını değil, aynı zamanda savaş teknolojilerini, sağlık hizmetlerini ve diplomasi kurallarını da yeniden yazdı.

DOĞU SORUNU VE DİN ÇATIŞMASI

Kırım Savaşı, tek bir olaydan değil, 19. yüzyıl boyunca Avrupa’nın büyük güçleri arasında biriken gerilimlerin bir sonucu olarak patlak verdi.

• Doğu Sorunu (The Eastern Question): Savaşın temelini, hızla zayıflayan Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarının geleceği (paylaşımı) oluşturuyordu. Rus Çarı I. Nikolay'ın Osmanlı için kullandığı meşhur ifade: "Avrupa'nın Hasta Adamı" (The Sick Man of Europe), Rusya'nın Osmanlı'nın mirası üzerinde hak iddia etme niyetini açıkça gösteriyordu.
• Rusya'nın Amacı: Rusya'nın temel stratejik hedefi, Karadeniz'deki nüfuzunu artırmak, Akdeniz'e inmek için İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde kontrol sağlamak ve Balkanlar'daki Slav ve Ortodoks halklar üzerinde koruyuculuk iddiasıyla Osmanlı içişlerine karışmaktı.
• Kutsal Yerler Çatışması: Savaşın doğrudan tetikleyicisi, Filistin'deki (o dönem Osmanlı toprağı) Hristiyanların Kutsal Yerleri üzerindeki haklar konusunda Fransa (Katolik) ve Rusya (Ortodoks) arasında çıkan dini rekabet oldu. Rusya’nın bu durumu bahane ederek Osmanlı topraklarına asker çıkarması, çatışmayı kaçınılmaz hale getirdi.

TARİHSEL SÜREÇ VE TARAFLAR

Savaş, 1853 yılında Rusya’nın Osmanlı eyaletleri olan Eflak ve Boğdan’ı işgaliyle başladı. Avrupa dengelerinin bozulmasından endişe eden İngiltere ve Fransa, 1854'te Osmanlı'nın yanında savaşa girdi.

Savaşın ana cephesi, Rusya'nın Karadeniz'deki en büyük deniz üssü olan Kırım Yarımadası'na taşındı.

ÇARPICI OLAYLAR

Savaş, özellikle Kırım'da uzun süren kuşatmalar ve lojistik felaketlerle anılır.

• Sinop Baskını (Kasım 1853): Rus Donanması, Karadeniz'deki Sinop'ta demirli bulunan Osmanlı Donanması'nı tamamen yok etti. Bu olay, İngiltere ve Fransa'nın savaş ilan etmesinin en önemli nedenlerinden biri oldu.
• Sivastopol Kuşatması (1854-1855): Savaşın en uzun ve en kanlı muharebesiydi. Müttefikler, Sivastopol'daki Rus deniz üssünü bir yıldan fazla süren bir kuşatmayla ele geçirdi. Kuşatma, modern siper savaşının ilk örneklerini sundu.
• Balaklava Muharebesi (Ekim 1854): Bu savaş, "Hafif Süvari Tugayı Saldırısı" (Charge of the Light Brigade) adı verilen trajik bir olayla tarihe geçti. Bir iletişim hatası nedeniyle İngiliz hafif süvarileri, ağır Rus topçu bataryalarına karşı intihar denebilecek bir saldırı düzenledi; askerlerin çoğu hayatını kaybetti. Bu olay, savaşın anlamsızlığını simgeleyen bir sembol oldu.
• Kars'ın Savunması: Kafkas Cephesi'nde Rusya, Kars kalesini kuşattı. Osmanlı komutanı General Williams ve yerel kuvvetlerin kahramanca savunmasına rağmen Kars, uzun bir kuşatmanın ardından düştü (1855).

SONUÇLARI

Kırım Savaşı, 1856 Paris Antlaşması ile sona erdi ve Avrupa'nın siyasi haritasını kökten değiştirdi.

• Karadeniz'in Tarafsızlaştırılması: Antlaşmanın en önemli maddesi, Karadeniz'in tarafsız bölge ilan edilmesiydi. Rusya ve Osmanlı, burada savaş gemisi ve deniz üssü bulunduramayacaktı. Bu madde, Rusya'nın sıcak denizlere inme hayalini geçici olarak engelledi.
• Osmanlı'nın Statüsü: Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa devletlerinin hukukundan yararlanacak ve toprak bütünlüğü garanti altına alınacaktı. Karşılığında Osmanlı, Hristiyan azınlıklara eşit haklar tanıyan Islahat Fermanı'nı (1856) ilan etmek zorunda kaldı.
• Diplomatik Değişim: Savaş, "Avrupa Uyumunun" (Concert of Europe) sonunu getirdi. Güç dengeleri değişti ve bu durum, kısa süre sonra İtalya ve Almanya'nın birleşme süreçlerinin önünü açtı.
• Askeri Dönüşüm: Savaşın sebep olduğu büyük kayıplar, orduların yeniden yapılanmasını ve modernleşmesini hızlandırdı.

AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER

• Modern Hemşireliğin Doğuşu (Florence Nightingale): Savaşın en bilinen figürlerinden biri, İngiliz hemşire Florence Nightingale'dir. İstanbul Üsküdar'daki Selimiye Kışlası'nda görev yapan Nightingale, yaralı askerlerin tedavi koşullarını kökten iyileştirerek modern hemşireliğin temellerini attı ve "Lambalı Kadın" lakabını aldı.

• İlk Modern Savaş: Kırım Savaşı, telgraf teknolojisinin savaş alanından merkeze bilgi aktarımında ilk kez etkin kullanıldığı savaştır. Ayrıca, ilk kez savaş muhabirleri ve fotoğrafçılar cepheden görüntüler aktarmış, kamuoyu savaşın gerçek yüzünü ilk defa bu denli yakından görmüştür.

• Pietro the Bear (Pietro Ayısı): Sardinya Krallığı'nın savaşa katılan birliğinin, cephede bir ayı yavrusu bulduğu ve ona "Pietro" adını verdiği bilinmektedir. Pietro, birliğin maskotu olmuş ve onlarla birlikte savaştan dönmüştür.
• Sardinya'nın Stratejik Hamlesi: İtalya'nın birleşmesini hedefleyen Sardinya Krallığı, savaşta sembolik bir kuvvetle yer alarak, büyük Avrupa güçlerinin masasında yer edinme ve İtalya sorununu dile getirme fırsatı yakalamıştır. Bu hamle, daha sonra İtalyan birliğinin sağlanmasında kritik rol oynamıştır.

Kırım Savaşı, Rusya’nın emellerini frenlemiş olsa da, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’ya olan bağımlılığını artırmış ve içerideki reform baskısını yükseltmiştir.

Savaş, kanlı kayıplara rağmen, hem askeri hem de sosyal reformların hızlanması açısından 19. yüzyılın en önemli dönüm noktasıdır.