Türkiye Cumhuriyeti'nin üçüncü Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ı anıyoruz. Sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda Türkiye'nin çok partili hayata geçişinin ve modernleşme sürecinin de en önemli mimarlarından biriydi.
Yaşamı, Osmanlı İmparatorluğu'nun son demlerinden, genç Cumhuriyet'in kuruluşuna ve 27 Mayıs darbesine kadar uzanan, inişli çıkışlı bir hikâyeyi barındırır.
Bu yazıda, siyasetten ekonomiye, devrimci kimliğinden trajik yargılanma sürecine kadar Celal Bayar'ın hayatını, hakkında az bilinen ilginç detaylarla birlikte ele alacağız.
OSMANLI'DAN CUMHURİYETE
Celal Bayar, 1883 yılında Bursa'nın Umurbey köyünde doğdu. Genç yaşta İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katılarak siyasi hayata adım attı.
- Milli Mücadele'deki Yeri: Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve "Galip Hoca" takma adıyla Batı Anadolu'da direniş hareketini örgütledi. Bu gizli kimliğiyle yerel halkı organize etti ve Batı Cephesi'nin kurulmasına büyük katkı sağladı.
- İzmir İktisat Kongresi: 1923 yılında, Kurtuluş Savaşı'nın hemen ardından toplanan İzmir İktisat Kongresi'ne başkanlık etti. Bu kongre, Türkiye'nin ekonomik bağımsızlığını ilan etme yolunda atılan en önemli adımlardan biriydi.
- İş Bankası'nın Kuruluşu: Cumhuriyet'in kurulmasından sonra, 1924 yılında Türkiye İş Bankası'nı kurdu. Bu banka, genç Cumhuriyet'in kalkınmasında ve özel sektörün gelişmesinde kilit bir rol oynadı. İş Bankası'nın ilk Genel Müdürü olarak, ülkenin finansal altyapısının temelini attı.
ÇOK PARTİLİ HAYAT
Celal Bayar, 1946 yılında Demokrat Parti'yi (DP) kurdu ve Türkiye'nin tek partili rejimden çok partili demokrasiye geçiş sürecinin liderliğini üstlendi.
- 1950 Seçimleri ve İktidar: 1950'deki ilk demokratik genel seçimlerde, Adnan Menderes'in de lider kadrosunda olduğu DP, oyların büyük çoğunluğunu alarak iktidara geldi. Bu seçim, "Demokratik devrim" olarak anıldı.
- Cumhurbaşkanlığı: Seçimin ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçüncü Cumhurbaşkanı seçildi ve 1960 yılına kadar bu görevi sürdürdü. Cumhurbaşkanlığı döneminde, Türkiye'de sanayi, altyapı ve tarım alanında büyük atılımlar gerçekleşti.
- 27 Mayıs Darbesi ve Yargılanma: 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle görevinden uzaklaştırıldı. Yassıada'da yargılandı ve idama mahkûm edildi. Ancak, 78 yaşında olması nedeniyle cezası müebbet hapse çevrildi ve 1964 yılında sağlık sorunları nedeniyle serbest bırakıldı.
YAŞLILIK YILLARI
Cezaevinden çıktıktan sonra siyasetten uzak durdu. 1986 yılında çıkan bir kanunla siyasi hakları iade edilse de aktif siyasete dönmedi.
- Sembolik Lider: 1980'lerde, Türkiye'nin demokratikleşme simgelerinden biri haline geldi. Yaşlılık yıllarında verdiği röportajlar ve anıları, Türkiye'nin yakın siyasi tarihi için önemli kaynaklar oldu.
- Ölümü ve Anısı: 22 Ağustos 1986'da, 103 yaşında vefat etti. Cumhuriyet tarihinde en uzun süre yaşayan devlet adamı olarak tarihe geçti.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER
- Gizli Kimliği "Galip Hoca": Milli Mücadele yıllarında kullandığı "Galip Hoca" takma adı, sadece işgal güçlerini değil, kendi arkadaşlarını bile şaşırtmıştı.
- Mustafa Kemal Atatürk'ün Güvendiği İsim: Celal Bayar, Atatürk'ün en güvendiği isimlerden biriydi. Atatürk'ün vefatından sonra yazdığı anılarında, "Atatürk'ten Anılar", Cumhuriyet'in kuruluşuna dair önemli bilgiler paylaştı.
- "İstiklal Madalyası" Sahibi: Kurtuluş Savaşı'ndaki hizmetlerinden dolayı TBMM tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.
- En Uzun Yaşayan Cumhurbaşkanı: Celal Bayar, 103 yaşında vefat ederek Türk siyasi tarihinin en uzun yaşayan ve en uzun süre görev yapan devlet adamlarından biri oldu.
Celal Bayar'ın hayatı, Türkiye'nin tek partili rejimden çok partili demokrasiye geçişinin, ekonomik kalkınmasının ve siyasi iniş çıkışlarının canlı bir kanıtıdır.
Trajik bir sonla taçlandırılan hayatı, modern Türkiye'nin demokratik mücadelesinin en önemli hikayelerinden biri olarak tarihe geçmiştir.
