Ankara Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulma aşamasındaki en kritik diplomatik başarılarından biridir.

20 Ekim 1921 tarihinde, Türk Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükûmeti ile Fransa arasında imzalanan bu antlaşma, Kurtuluş Savaşı’nın önemli cephelerinden olan Güneydoğu (Güney) Cephesi’ni resmen kapatmış ve Fransa’yı İtilaf Devletleri bloğundan ayıran ilk büyük çatlağı yaratmıştır.

Bu antlaşma, sadece askerî bir zaferin değil, aynı zamanda Misak-ı Millî hedeflerine ulaşma yolunda atılmış dev bir siyasi adımın tescilidir.

ANTLAŞMAYA GİDEN YOL

Ankara Antlaşması’na giden yol, Batı ve Güney cephelerindeki Türk askerî başarıları ile Fransızların ekonomik ve siyasi yıpranmışlığıyla örülmüştür.

  • Güney Cephesindeki Direniş: Antlaşma’dan önce, Türk Milis kuvvetleri (Kuvâ-yi Milliye) ve düzenli ordu birlikleri, Fransız işgali altındaki Urfa, Antep ve Maraş gibi şehirlerde destansı bir direniş göstermişti. Fransızlar, bu direnişi kırmakta zorlanıyor, önemli askerî ve ekonomik kayıplar veriyordu.
  • Sakarya Zaferi’nin Etkisi (Eylül 1921): Yunan ordusunun Batı Cephesi'nde Sakarya Meydan Muharebesi’nde (Ağustos-Eylül 1921) ağır bir yenilgiye uğraması, TBMM Hükûmeti'nin meşruiyetini ve askerî gücünü uluslararası alanda kanıtladı. Fransa, Anadolu’da kalmak için artık güçlü bir gerekçesi kalmadığına ikna oldu.
  • Ekonomik Baskı: Birinci Dünya Savaşı’ndan yorgun çıkan Fransa, Anadolu’daki işgali sürdürmenin maliyetinin kazançtan daha fazla olduğunu gördü. Türkiye ile barış yaparak bölgedeki ekonomik çıkarlarını güvence altına almayı tercih etti.

TARAFLAR VE YER

Antlaşma, Ankara’daki Büyük Millet Meclisi binasında, TBMM Hükûmeti ile Fransa Hükûmeti’nin temsilcileri arasında imzalandı.

Taraf

Temsilci

Görevi

Türkiye (TBMM Hükûmeti)

Yusuf Kemal Tengirşenk

Dışişleri Bakanı

Fransa

Henry Franklin-Bouillon

Fransa Hükûmeti Temsilcisi
  • Yeri: Antlaşmanın imzalandığı yer Ankara'dır. Bu, TBMM Hükûmeti'nin uluslararası alanda başkent olarak tanınmasının ve diplomatik gücünün bir göstergesidir. Antlaşmanın resmi adı Türk-Fransız İtilafnâmesi'dir.

ÖNEMLİ MADDELER

Ankara Antlaşması, sadece bir ateşkes değil, aynı zamanda uluslararası tanınma ve askerî güç dengesini değiştiren siyasî bir belgedir.

Antlaşmanın Başlıca Hükümleri

  1. Savaşın Sonu ve Fransız Çekilişi: Fransa, Güney Cephesi’nden çekilmeyi ve silahlı kuvvetlerini derhal bölgeden tahliye etmeyi kabul etti. Bu, Güney Cephesi’nin resmen kapandığı anlamına geliyordu.

  2. Sınırın Belirlenmesi: Türkiye ile Suriye (Fransız mandası altındaydı) arasındaki sınır çizildi. Hatay'ın Antakya ve İskenderun bölgeleri (ilerideki Sancak Sorunu'nun tohumları) Suriye sınırları içinde Fransız mandasına bırakıldı.

    İslam'ı Bölen Olay: Kerbela
    İslam'ı Bölen Olay: Kerbela
    İçeriği Görüntüle
  3. Cabir Kalesi’nin Statüsü: Suriye sınırları içinde kalan ve Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin dedesi Süleyman Şah’ın mezarının bulunduğu Cabir Kalesi'nin Türk toprağı sayılması ve Türk askerlerinin oraya bayrak çekebilmesi kabul edildi. Bu, Türkiye'nin egemenlik haklarının yabancı bir toprakta kabul edilmesi açısından sembolik bir zaferdi.
  4. Ekonomik Tavizler: Antlaşma karşılığında Fransa'ya, Türkiye'nin güney ve doğu bölgelerindeki maden ve demiryolu imtiyazlarında ayrıcalıklar tanındı (Bu imtiyazlar Lozan'da yeniden müzakere edilecektir).

Siyasi ve Askeri Sonuçları

  • İtilaf Bloğunun Çözülüşü: Fransa, İtilaf Devletleri içindeki ilk büyük güç olarak TBMM Hükûmeti'ni de facto (fiilen) tanıyan ve ayrılan devlet oldu. Bu durum, İngiltere’yi diplomatik olarak yalnızlaştırdı ve Batı Cephesi'ndeki Yunanistan’ın moralini çökertti.

  • Askerî Güç Transferi: Güney Cephesi'ndeki tüm askerî birlikler ve savaş araçları serbest kaldı. Bu güç, derhal Batı Cephesi’ne kaydırılarak Büyük Taarruz öncesinde Türk ordusunun kuvvetlenmesini sağladı.

  • Uluslararası Tanınma: Antlaşma, TBMM Hükûmeti'nin uluslararası alandaki meşruiyetini ve gücünü kanıtladı. Ardından İtalya da bölgeden çekilme kararı aldı.

AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER

  • Fransız Temsilcinin Dostluğu: Fransız temsilci Henry Franklin-Bouillon, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'na yakınlığıyla bilinen bir isimdi. Mustafa Kemal Paşa'ya büyük saygı duyuyordu ve barış görüşmelerini kolaylaştırmada önemli bir rol oynadı.

  • Fransız Silahları Türk Ordusunda: Antlaşma imzalandıktan sonra, Fransa'nın Güney Cephesi'nden çekilirken Türk ordusuna önemli miktarda silah ve cephane bıraktığına dair güçlü iddialar vardır. Bu, Büyük Taarruz öncesinde Türk ordusunun lojistik gücünü artırmıştır.

  • Antep, Maraş ve Urfa’nın Unvanları: Antlaşma, bu şehirlerin işgalden kurtuluşunu tescil etmiştir. Ankara Antlaşması'ndan sonra, direnişleri onurlandırmak amacıyla bu şehirlere sırasıyla Gazi, Kahraman ve Şanlı unvanları verilmiştir (Bu unvanlar daha sonra TBMM kararlarıyla resmileşmiştir).
  • Suriye Sınırındaki Eğrilik: Antlaşma ile çizilen Suriye sınırı, bir demiryolu hattını (Bağdat Demiryolu) takip edecek şekilde tasarlanmıştır. Ancak bu hat, Hatay bölgesinin Türk sınırları dışında kalmasına neden oldu, bu da 1939'da Hatay'ın Türkiye'ye katılana kadar sürecek olan ciddi bir siyasi soruna yol açtı.

Ankara Antlaşması, askeri zaferlerin diplomatik masadaki zaferlere nasıl dönüştürülebileceğinin en parlak örneklerinden biri olmuş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık mücadelesinde stratejik bir dönüm noktası oluşturmuştur.

Muhabir: Barış Berkant Oğuz