Türkiye'nin 1960'lı yılların sonu ve 1970'li yılların başındaki çalkantılı siyasi atmosferinde öne çıkan öğrenci hareketlerinin sembol isimleri Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, genç yaşta idam edilmeleriyle Türkiye'nin yakın tarihinde derin ve acı bir iz bıraktılar.
Anti-emperyalist söylemleri ve aktivist kimlikleriyle dönemin gençliğini etkileyen bu üç isim, gerçekleştirdikleri eylemler ve yargılanma süreçleriyle uzun yıllar boyunca tartışma konusu oldular.
GENÇLİK YILLARI VE MÜCADELEYE BAŞLANGIÇ
Deniz Gezmiş: 27 Şubat 1947'de Ankara'da doğan Deniz Gezmiş, öğrenim hayatı boyunca sosyalist düşünceye ilgi duydu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okurken öğrenci hareketlerinin aktif bir üyesi haline geldi. Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF) ve Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB) gibi örgütlerde önemli roller üstlendi. Kararlı ve etkileyici kişiliğiyle kısa sürede öğrenci liderleri arasında sivrildi.
Yusuf Aslan: 1947 yılında Yozgat'ta doğan Yusuf Aslan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde okudu. Deniz Gezmiş gibi o da öğrenci hareketlerine aktif olarak katıldı ve sosyalist düşünceyi benimsedi. Zeki ve çalışkan yapısıyla dikkat çeken Aslan, Gezmiş'in yakın arkadaşı ve mücadele yoldaşıydı.
Hüseyin İnan: 1949 yılında Sivas'ın Gürün ilçesinde doğan Hüseyin İnan, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Elektrik Mühendisliği bölümünde okudu. ODTÜ'deki öğrenci hareketlerinin içinde yer aldı ve radikal sol görüşleri savundu. Askeri darbeye karşı duruşu ve kararlılığıyla tanınıyordu.
Üç genç de, Türkiye'nin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik sorunlara, ABD emperyalizmine ve sağ iktidarlara karşı mücadele etmek amacıyla çeşitli eylemlere katıldılar. Üniversite işgalleri, protesto yürüyüşleri ve Amerikan tesislerine yönelik eylemler bu dönemin öne çıkan olayları arasındaydı.
SİLAHLI MÜCADELE DÖNEMİ
1970'li yılların başında, öğrenci hareketleri içinde silahlı mücadeleyi savunan bir kesim ortaya çıktı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan da bu eğilimin içinde yer aldılar. Amaçları, kırsal alanda bir gerilla mücadelesi başlatarak halkı bilinçlendirmek ve devrimi gerçekleştirmekti.
Bu amaçla, 1971 yılının Ocak ayında Ankara'da bir banka soygunu gerçekleştirdiler. Ardından, Nurhak Dağları'nda bir süre saklandılar. Ancak, güvenlik güçlerinin yoğun operasyonları sonucunda, 16 Mart 1971'de Sivas'ın Gemerek ilçesinde Jandarma tarafından yakalandılar. Yakalanma sırasında Hüseyin İnan yaralandı.
HERKESİ ŞAŞIRTAN KARAR: İDAM
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askeri Mahkemesi'nde "Anayasal düzeni silah zoruyla değiştirmeye teşebbüs" suçundan yargılandılar. Savcı, sanıklar için idam cezası talep etti.
Yargılama süreci, o dönemin siyasi atmosferinin etkisi altında gerçekleşti. Savunmalarında anti-emperyalist görüşlerini ve eylemlerinin nedenlerini dile getiren sanıklar, mahkemenin adil olmadığını savundular. Ancak, 6 Mayıs 1972 tarihinde mahkeme, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında idam kararı verdi.
Bu karar, Türkiye'de ve uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı. Birçok kesim, genç yaşta ve siyasi eylemler nedeniyle verilen bu ağır cezaya karşı çıktı. Öğrenci örgütleri, aydınlar ve insan hakları savunucuları, idam kararlarının iptali için yoğun çaba gösterdiler. TBMM'de de idam kararlarının onaylanıp onaylanmaması yönünde tartışmalar yaşandı.
İDAMIN İNFAZI
Bütün çabalara rağmen, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam kararları Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylandı. 6 Mayıs 1972 sabahı, Ankara Merkez Kapalı Cezaevi'nde verilen idam kararları infaz edildi. Bu acı olay, Türkiye'nin siyasi tarihinde bir dönüm noktası oldu ve uzun yıllar boyunca toplumsal hafızada derin bir yara olarak kaldı.
İdamların ardından, Türkiye'de öğrenci hareketleri zayıfladı ve farklı siyasi akımlar ortaya çıktı. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, sol kesim için birer sembol haline geldiler. Anti-emperyalist mücadelelerinin ve genç yaşta kaybettikleri hayatlarının anısı, her yıl çeşitli etkinliklerle yaşatılmaya devam ediyor.
Günümüzde bile, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idamları, Türkiye'nin siyasi geçmişiyle yüzleşmesi ve insan hakları konularındaki hassasiyetini yeniden gözden geçirmesi açısından önemli bir referans noktası olmaya devam ediyor. Onların hikayeleri, bir dönemin gençliğinin ideallerini, mücadelesini ve trajik sonunu gözler önüne sererken, adalet, demokrasi ve insan hakları gibi evrensel değerlerin önemini bir kez daha hatırlatıyor.