Tarih sahnesi, Josef Stalin (asıl adıyla Ioseb Besarionis dze Jughashvili) kadar hem hayranlık uyandıran hem de dehşet veren figürleri çok az görmüştür.

Sovyetler Birliği’ni tarımsal bir toplumdan nükleer bir süper güce dönüştüren, II. Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası'nın yenilmesinde kilit rol oynayan ancak milyonlarca insanın ölümünden sorumlu tutulan Stalin’in mirası, ölümünden onlarca yıl sonra bile derin tartışmalara konu olmaya devam ediyor.

Wright Kardeşler'in 12 Saniyelik Devrimi
Wright Kardeşler'in 12 Saniyelik Devrimi
İçeriği Görüntüle

DEVRİMCİ KARİYER

18 Aralık 1878'de Gürcistan’ın Gori kasabasında yoksul bir ailenin çocuğu olarak doğan Stalin, başlangıçta bir rahip olması için dini okula gönderildi. Ancak burada Marksist düşüncelerle tanıştı ve Bolşevik hareketine katıldı.

Stalin 1

  • "Çelik" İsmi: Gürcüce ismini bırakarak Rusça "çelik" anlamına gelen Stalin adını aldı.
  • Yeraltı Faaliyetleri: Çarlık Rusyası döneminde banka soygunları, grev örgütleme ve propaganda faaliyetleri nedeniyle defalarca tutuklandı ve Sibirya'ya sürgün edildi.
  • 1917 Devrimi'ndeki Rolü: Lenin'in en yakın çalışma arkadaşlarından biri oldu. Devrim sırasında stratejik bir rol üstlendi ve iç savaş boyunca askeri-idari yeteneklerini kanıtladı. 1922'de Komünist Parti Genel Sekreterliği'ne getirilmesi, onun iktidar basamaklarını tırmanmasındaki en kritik adımdı.

STALİNİZM

Lenin’in 1924’teki ölümünden sonra Stalin, rakipleri Lev Troçki, Grigori Zinovyev ve Lev Kamenev'i tasfiye ederek mutlak gücü eline aldı.

Stalin 2

  • Tek Ülkede Sosyalizm: Troçki’nin "Sürekli Devrim" kuramına karşı Stalin, sosyalizmin önce Sovyetler Birliği sınırları içinde güçlendirilmesi gerektiğini savunan bu doktrini benimsedi.
  • Beş Yıllık Planlar: Sovyet ekonomisini hızla sanayileştirmek için katı merkezi planlamayı başlattı. Bu süreçte devasa fabrikalar, barajlar ve kanallar inşa edildi.
  • Kolektifleştirme: Özel çiftliklerin devlet kontrolündeki kolektif çiftliklere (Kolhoz) dönüştürülmesi, kırsal kesimde büyük bir direnişe ve yıkıma yol açtı.

KARANLIK KATLİAMLAR

Stalin döneminin en karanlık yönü, devlet eliyle uygulanan sistematik şiddet ve milyonlarca can kaybıdır.

  • Holodomor (1932-1933): Ukrayna'da uygulanan tarım politikaları ve zorla tahıl alımları sonucunda yaklaşık 3.5 ila 5 milyon insan açlıktan hayatını kaybetti. Birçok tarihçi bunu bir soykırım olarak nitelendirir.
  • Büyük Tasfiye (1937-1938): "Halk düşmanı" ilan edilen eski Bolşevik liderler, generaller, aydınlar ve sıradan vatandaşlar kurşuna dizildi veya çalışma kamplarına gönderildi. Yaklaşık 700 bin kişinin infaz edildiği tahmin ediliyor.
  • GULAG Sistemi: Milyonlarca insan, Sibirya ve diğer uzak bölgelerdeki ağır çalışma kamplarına (Gulag) hapsedildi. Buradaki insanlık dışı koşullar nedeniyle yüz binlerce kişi öldü.
  • Katyn Katliamı: 1940 yılında yaklaşık 22 bin Polonyalı subay ve aydın, Stalin'in onayıyla NKVD tarafından infaz edildi.

ÖNEMLİ DÖNÜM NOKTALARI

Tarih

Olay

Önemi

1922

Genel Sekreter Seçilmesi

İktidarını kuracağı bürokratik mekanizmanın başına geçti.

1929

Troçki'nin Sürülmesi

Mutlak tek adam yönetiminin başlangıcı.

1941

Barbarossa Harekâtı

Nazi Almanyası'nın SSCB'yi işgali ve "Büyük Anayurt Savaşı"nın başlaması.

1945

Yalta ve Potsdam Konferansları

Savaş sonrası dünya düzeninin ve Soğuk Savaş sınırlarının belirlenmesi.

1953

Ölümü

SSCB'de "Destalinizasyon" (Stalin'sizleştirme) sürecinin kapısını açtı.

ELEŞTİRİLER

Stalin'e yönelik eleştiriler genellikle birey kültü, totalitarizm ve insan hakları ihlalleri üzerinde yoğunlaşır.

"Bir kişinin ölümü trajedidir, bir milyon kişinin ölümü ise istatistiktir." (Stalin'e atfedilen ancak doğruluğu tartışmalı olan bu söz, onun yönetim felsefesinin pragmatik ve katı doğasını özetlemek için sıkça kullanılır.)

Stalin 3

Düşünce yapısında diyalektik materyalizm katı bir dogmaya dönüşmüştü. Ona göre devlet, sosyalizme giden yolda her türlü muhalefeti ezmek zorundaydı. Bu anlayış, sanatı, bilimi ve sosyal hayatı tamamen devlet kontrolüne sokan bir sansür mekanizmasını doğurdu.

AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER

  • Korumasız Bir Çocukluk: Çocukken geçirdiği bir çiçek hastalığı yüzünde kalıcı izler bırakmıştı. Ayrıca bir at arabası kazası sonucu sol kolu sağ kolundan biraz daha kısaydı ve tam hareket ettiremiyordu.
  • Film Merakı: Stalin büyük bir sinema tutkunuydu. Kendi özel sinema salonunda sık sık Batı yapımı filmleri, özellikle de kovboy filmlerini izlerdi. Filmleri bizzat sansürler veya onaylardı.
  • Oğlunun Dramı: Büyük oğlu Yakov, II. Dünya Savaşı'nda Almanlara esir düştüğünde, Almanlar onu bir mareşal ile takas etmek istedi. Stalin, "Bir eri bir mareşalle takas etmem" diyerek bu teklifi reddetti ve oğlu esir kampında öldü.
  • Kendi Heykellerinden Nefret mi Ediyordu?: Birey kültü zirvedeyken bile, bazen kendi adına dikilen aşırı görkemli heykellere karşı çıktığı, bunun "Bolşevik mütevazılığına" aykırı olduğunu söylediği rivayet edilir; ancak bu genellikle bir propaganda aracıydı.

Josef Stalin, modern Rusya’nın tarihinde silinmez izler bıraktı. Bazıları onu Rusya'yı Orta Çağ karanlığından çıkarıp uzay çağına hazırlayan bir modernleşmeci olarak görürken, diğerleri onu tarihin en kanlı tiranlarından biri olarak anmaktadır. Günümüzde bile Rusya’daki anketlerde, "tarihin en önemli lideri" sıralamasında sık sık üst sıralarda yer alması, mirasının karmaşıklığını gözler önüne seriyor.

Muhabir: Barış Berkant Oğuz