Mustafa Kemal Atatürk (1881–1938), Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, ilk Cumhurbaşkanı ve Türk İstiklal Savaşı’nın (Kurtuluş Savaşı) tartışmasız lideridir.
Hayatını cephelerde geçiren bir asker, bir ulusu küllerinden doğuran bir lider ve ülkesini çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarma vizyonuyla hareket eden devrimci bir devlet adamıdır.
Her 10 Kasım, onun fiziki yokluğunun yıldönümü olsa da, bıraktığı ilkeler ve yarattığı modern Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığıyla, fikirlerinin ve mirasının canlılığını koruduğunun en güçlü kanıtıdır.
ERKEN DÖNEM HAYATI
Atatürk’ün hayatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun son demlerinde başlayıp, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda zirveye ulaşan bir başarı hikayesidir.
- Selanik’ten Harbiye’ye (1881-1905): 1881 yılında Selanik'te doğdu. Askerî okullarda gösterdiği başarı nedeniyle matematik öğretmeni tarafından adına "Kemal" eklendi. Harp Okulu'ndan ve Harp Akademisi'nden başarıyla mezun oldu.
- İhtilalci Genç Subay: Henüz genç bir subayken, Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu kötü durumu görmüş ve ülkenin kurtuluşunun ancak radikal reformlarla mümkün olabileceğine inanmıştır. İttihat ve Terakki hareketinde kısa bir süre yer alsa da, siyasetle ordunun ayrılması gerektiğini düşünerek siyasetten uzaklaştı.
- Çanakkale Kahramanı (1915): I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Cephesi’ndeki (Anafartalar) üstün askerî dehası ve kararlı komutanlığı, müttefik kuvvetlerin İstanbul’a geçişini engelledi ve Türk milletinin kaderini değiştirdi. Onun emri olan "Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum!" Türk askerî tarihinin en unutulmaz sözlerinden biri oldu.
- Kurtuluş Savaşı’nın Lideri (1919-1922): 19 Mayıs 1919'da Samsun’a çıkarak Millî Mücadele’yi başlattı. Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde ulusal direnişin temellerini attı. Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz ile işgalci orduları yurttan attı.
DEVRİMCİ LİDER
Atatürk, sadece bir asker değil, aynı zamanda ülkesine çağdaş bir kimlik kazandıran büyük bir reformcuydu.
- Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (29 Ekim 1923): Saltanatı kaldırarak (1 Kasım 1922) ve Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayarak bağımsızlığı tescilledi. Ardından Cumhuriyeti ilan ederek ulusal egemenliği kalıcı hale getirdi.
- Hukuk Devrimi: İsviçre Medeni Kanunu'nun kabulüyle (1926), kadınlara medeni haklar tanındı, teokratik hukuk sistemi sona erdi.
- Eğitim ve Kültür Devrimi: Harf İnkılabı (Yeni Türk alfabesine geçiş, 1928) ile okuma-yazmayı kolaylaştırdı ve Batı kültürüne erişimi hızlandırdı. Millet Mektepleri’ni açarak okuma-yazma seferberliği başlattı.
- Laiklik İlkesi: Halifeliği kaldırarak (1924) ve din ile devlet işlerini birbirinden ayırarak laiklik ilkesini anayasanın temeli yaptı.
- Kadın Hakları: Kadınlara 1930'lu yılların başında (birçok Batı ülkesinden önce) yerel ve genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkını tanıdı (1934).
HAKKINDA AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER
- Matematik Sevgisi: Atatürk'ün matematik yeteneği ve sevgisi sadece lakabına değil, aynı zamanda akademik çalışmalarına da yansımıştır. Orduda görevliyken bile geometri ders kitapları yazmış ve bazı matematik terimlerinin Türkçeleştirilmesine doğrudan katkıda bulunmuştur (örneğin: üçgen, dörtgen, açı, oran vb.).
- Tarih ve Dil: Atatürk, boş zamanlarında tarih ve dil bilimine büyük ilgi gösterirdi. Türk tarihini derinlemesine incelemek için Türk Tarih Kurumu’nu kurdu. Yabancı dillerde makaleler okur, özellikle Fransızcasını geliştirmeye büyük çaba gösterirdi.
- "Gazi" Unvanı: Türk askerî tarihinde sadece iki kişiye verilen Mareşal rütbesini ve "Gazi" unvanını, Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki üstün başarısının ve cephede yaralanmasının ardından TBMM tarafından almıştır (1921).
- Çalışma Ritmi: Atatürk, son derece disiplinliydi ancak çalışma saatleri düzensizdi. Günün büyük bir kısmını ülkenin geleceği hakkında tartışmalar yaparak geçirir, önemli kararları ve yazışmaları genellikle gece geç saatlerde veya sabaha karşı tamamlardı.
- Ziraatçilik Tutkusu: Siyasî yaşamının yanı sıra, Ankara çevresinde modern tarımı teşvik etmek için bizzat Atatürk Orman Çiftliği'ni kurdu. Bu çiftlik, hem modern tarım tekniklerinin laboratuvarı hem de Ankara halkı için dinlenme ve mesire yeri olarak tasarlanmıştı.
SONSUZLUĞA UĞURLANIŞ
Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938 tarihinde, saat 09:05’te İstanbul’daki Dolmabahçe Sarayı’nda hayata gözlerini yumdu. Ölümü, tüm yurtta derin bir yasa neden oldu.
Ancak geriye, bıraktığı eser olan Türkiye Cumhuriyeti ve temel ilkeleri (Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Laiklik, Devletçilik, İnkılapçılık) kaldı. Onun vizyonu, Türkiye’yi daima tam bağımsızlık ve çağdaş uygarlık hedefine doğru yönlendirmeye devam etmektedir.
