6 Ekim 1923 tarihi, Türk milleti için ulusal onurun ve bağımsızlığın simgesidir. Tam 4 yıl 10 ay 23 gün süren işgalin ardından, Türk ordusunun İstanbul'a girmesiyle birlikte, kadim başkent nihayet yabancı işgalinden kurtulmuş ve Misak-ı Millî sınırları içinde özgürlüğüne kavuşmuştur.
Bu olay, Kurtuluş Savaşı'nın askerî zaferlerinin diplomatik ve fiilî sonuçlarının en anlamlı tescili olmuş, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'ne giden yolu aydınlatmıştır.
İŞGAL YILLARI
İstanbul'un işgali, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılmasının doğrudan bir sonucuydu.
- Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918): Osmanlı'nın imzaladığı bu anlaşmanın 7. maddesi, İtilaf Devletleri'ne güvenliklerini tehdit eden herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkı veriyordu. Bu madde, işgalin hukuki dayanağını oluşturdu.
- İşgalin Başlangıcı (13 Kasım 1918): İtilaf Devletleri'ne ait 55 parçalık donanma, 13 Kasım 1918'de İstanbul Limanı'na demirledi. Bu tarih, fiilî işgalin başlangıcıdır. Başta İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan askerleri olmak üzere yabancı birlikler, şehrin stratejik noktalarına konuşlandı, hükümet binalarına kendi bayraklarını astı ve şehirde bir baskı atmosferi yarattı.
- Resmi İşgal (16 Mart 1920): İtilaf Devletleri, TBMM'nin Ankara'da güçlenmesi ve millî direnişin yükselmesi üzerine, İstanbul'daki Osmanlı Meclis-i Mebusan'ı basarak şehri resmen işgal ettiler. Pek çok aydın ve milletvekili tutuklanarak Malta'ya sürgün edildi. Bu, İstanbul'daki Osmanlı yönetiminin de fiilen sona erdiği anlamına geliyordu.
KURTULUŞA GİDEN YOL
İstanbul’un kurtuluşu, cephelerde kazanılan askerî zaferlerin diplomatik masada tescillenmesiyle gerçekleşti.
- Büyük Taarruz ve Zafer (1922): Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk ordusunun 30 Ağustos'ta kazandığı Büyük Taarruz ve Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Batı Anadolu düşman işgalinden kurtarıldı. Bu askerî başarı, İtilaf Devletleri'ni masaya oturmaya mecbur etti.
- Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922): Türk Ordusu'nun Çanakkale ve İzmit'e ilerlemesi üzerine, İtilaf Devletleri ateşkes teklif etti. Mudanya'da imzalanan bu mütareke, Türk ordusu tek kurşun atmadan Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar üzerindeki TBMM yönetimini resmen tanıdı. Bu, işgalin sonunu getiren diplomatik zafer oldu.
ŞEHRE İLK GİRENLER
Mudanya Mütarekesi'nin şartlarına uygun olarak, İtilaf Devletleri birlikleri aşamalı olarak İstanbul'dan çekildi.
- Son Çekiliş: İşgal kuvvetlerinin son askerleri, 4 Ekim 1923'te Dolmabahçe önünden gemilerle ayrıldı. İşgal, 1679 gün sürmüştü.
- 6 Ekim 1923: İstanbul'a ilk giren Türk birliğine, o dönemdeki adı ile 5. Süvari Kolordusu'na bağlı 2. Süvari Tümeni Komutanı olan Şükrü Naili Paşa komuta ediyordu. Türk birlikleri, törenle ve büyük bir coşkuyla şehre giriş yaptı.
- Milletin Coşkusu: İşgalin sona erdiği bu tarihî günde, İstanbul halkı büyük bir heyecan ve sevinç yaşadı. Şükrü Naili Paşa ve askerleri, sokaklarda toplanan binlerce kişi tarafından coşkuyla karşılandı. İşgal sırasında direnişin ve onurun sembolü haline gelen Türk bayrağı, resmî binalarda yeniden göndere çekildi.
İŞGAL SONRASI YENİ DÖNEM
İstanbul’un kurtuluşu, yeni Türk devleti için önemli siyasi sonuçlar doğurdu.
- Yönetim Değişikliği: İstanbul'da işgal yönetimi tamamen sona erdi ve şehirdeki tüm idari yetkiler, TBMM Hükümeti'ne bağlı Türk yöneticilere devredildi.
- Başkent Sorunu: İstanbul, tarihî ve kültürel önemi büyük olmasına rağmen, işgalden hemen sonra Ankara'nın başkent ilan edilmesi (13 Ekim 1923) ile yeni devletin siyasi merkezi Ankara oldu. Bu karar, hem Anadolu'daki millî mücadele ruhunu sürdürme hem de stratejik güvenlik kaygılarından kaynaklanıyordu.
AZ BİLİNEN GERÇEKLER
-
İstanbul'a Yürüyen Donanma: İşgalin başladığı 13 Kasım 1918'de, Liman'a demirleyen İtilaf donanmasının komutanının gemisinde, Mustafa Kemal Paşa da Bandırma Vapuru ile İstanbul'a gelmek için bekliyordu. Paşa, bu manzarayı gördüğünde ünlü sözünü söylemiştir: "Geldikleri gibi giderler."
-
Son İtilaf Komutanı: İstanbul'u terk eden son İtilaf kuvvetlerinin komutanı, İngiliz General Charles Harington'dı. Harington, diplomatik sürecin zorluğunu ve Türk ordusunun askerî üstünlüğünü kabul eden bir isimdi.
- Osmanlı Hükümetinin Sonu: İşgalin fiilen sona ermesinden kısa bir süre önce, TBMM, 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırdı. İstanbul'un kurtuluşuyla şehirdeki Osmanlı yönetiminin sembolik varlığı da resmen sonlanmış oldu.
- Türk Birlikleri Neden Hemen Girmedi? Türk ordusunun Mudanya Mütarekesi'nden sonra şehre hemen girmemesi, tamamen diplomatik bir karardı. Mütareke şartlarına uymak ve uluslararası camiada barışçıl ve yasal bir devir teslim gerçekleştirmek amaçlanmıştır.
İstanbul'un 6 Ekim 1923'teki kurtuluşu, dört yılı aşkın süren bir travmanın sonu, ulusal bağımsızlığın teyidi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulma sürecindeki en kritik adımlardan biri olarak tarihe geçmiştir.
