SAMET EKER
Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) faaliyete geçişinin 4’üncü yılı sebebiyle, Tarım Gazetecileri ve Yazarları Derneği (TAGYAD) ile ortak yaptığı basın toplantısında lisanslı depoculuk ve ELÜS piyasasına yönelik önemli açıklamalar yaptı. TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, ‘’ELÜS’ün 4 yıl öncesine göre ürün yelpazesindeki işlemler 16 kat aratarak 133 milyar TL oldu.’’ dedi.
Rusya Ukrayna Savaşı ile beraber dünya genelinde tahıl noktasında birçok sıkıntı meydana geldi. İklim krizi, jeopolitik riskler ve ekonomik yapılar gölgesinde zor şartlar altında üretilen haiz ürünlerin saklanması ve korunması stratejik öneme sahip. Seçenekler noktasında Türkiye’de lisanslı depolar mevcut. İzlenilen depolar ürünlerin takibini kolaylaştırırken denetimi de artırıyor.
“EN BÜYÜK ORTAK BORSALAR”
Toplantıda konuşan TÜRİB Genel Müdürü Ali Kırali, ‘’ Elektronik Ürün Senedi (ÜLES) 2019 yılından bu yana faaliyette. Tarım sektörüne modern, güvenilir, etkin ve şeffaf bir ticaret platformu sunmaktadır. Tarım ürünlerinin işlem gördüğü borsada her yıl artan işlem hacmi ile derin piyasa da oluşan ortamda ürünlerin değerinin bulunmasına yardımcı oluyoruz. ELÜS sisteminin amacı ve faaliyeti noktasında; elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretini yürütmek amacıyla borsacılık faaliyetlerine başlamıştır. Ürünleri lisanslı depoya getiren mudiler adına lisanslı depolar tarafından bu ürünleri temsilen sahipleri hesabına çıkarılan elektronik kayıttır. 50 milyon TL sermayeli borsamızın ortakları arasında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve 53 ticaret borsasının yüzde 51 payı bulunmaktadır. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) yüzde 15, Borsa İstanbul Grubu yüzde 25 ve bunların yanında Ziraat, Halk ve Vakıf Bank’a ortak dağıtılmış yüzde 9 pay finans kesimini temsil etmektedir.’’ diye ifade etti.
“SAKLAMA KAPASİTESİ 2 KAT ARTTI”
Tarladan çıkarılan ürünün hasat edildikten sonra lisanslı depoya teslim sürecinden bahseden Kırali, ‘’Lisanslı depolarda bulunan yetkili sınırlandırıcılar, teslim edilen ürünleri Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen kriterlere göre tasnif eder ve ürünler uygun sınıf arasında saklamaya alınır ve kaşılığında MKK sisteminde ELÜS ihraç edilir. Böylelikle TÜRİB’ de işlem görebilir hale gelir. TÜRİB faaliye geçtiğinde 4 milyon ton olan saklama kapasitesi, 4 yılda 2 katın üzerinde artmış, Temmuz 2023 itibari ile 9,2 milyon tona ulaşarak Türkiye hububat rekoltesinin 4’de 1’ini saklama kapasitesine ulaşmıştır. Türkiye’de alınıp satılan hububatın 4’de 1’i TÜRİB’de işlem görmektedir. Bu durum gıda güvenliğinin yanı sıra işlem gerçekleştirme yönünden önemli bir gelişmedir. Bu lisanslı depolar Ticaret Bakanlığı tarafından verilen lisanslarla faaliyet göstermekte ve bakanlık gözetimi, denetimi yapılmaktadır. Bunların yanında Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu, lisanslı depoların mudilere karşı yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu oluşan zararların yüzde 100’ünü tazmin etmekle sorumludur.’’ şeklide açıkladı.
“17 ÜRÜNE HİZMET VERİLİYOR”
Sözlerini sürdüren Ali Kırali, ‘’ ELÜS’e konu olabilecek ürünler arasında 17 ürün işleme açık durumdadır. Lisanslı depolar tarafından 17 ürüne saklama hizmeti verebilmektedir. Bunlar; buğday, mısır, arpa, ayçiçeği tohumu yanı sıra çavdar, çeltik, fasulye, mercimek, nohut, tritikale, soya fasulyesi, yulaf, Antep Fıstığı, fındık, kuru kayısı, pamuk ve zeytin. Zeytinyağı, kuru üzüm, kanola, süt ürünleri gibi ürünleri kapsama almak için çalışmaları sürdürüyoruz.’’ dedi.
“İŞLEMLER 16 KAT ARTTI”
İşlem gören piyasanın ekosistemi hakkında açıklama yapan Kırali, şöyle söyledi: ‘’ELÜS piyasası işlem platformuna yatırımcı kayıtlarıi acentesi olan 112 adet Ticaret Borsası tarafından yapılmaktadır. 200 bine yaklaşan ELÜS yatırımcısı, lisanslı depolara teslim edilen tarım ürünlerini temsilen çıkarılan elektronik ürün senetlerini 25 banka ve aracı kurum saklamakta, bu ELÜS’lerin takas operasyonları ise Merkezi Kayıt Kuruluşu ve Takasbank’ta gerçekleştirilmektedir. ELÜS’ler ile genişleyen ürün yelpazesindeki işlemler, TÜRİB öncesi 4 yıl ile karşılaştırıldığında 16 kat artarak 8 milyar TL’den 133 milyar TL’ye yükselmiştir. 4 yılda 835 bin civarı işlemde 33 milyon ton ürün el değiştirmiştir. Son 2 yıldır TMO etkisi daha yoğun hissedilmektedir. 2021 yılında işlem hacmindeki payı yüzde 10 iken 2022 yılında bu pay yüzde 50’ye yükselmiştir. 2023 OCak ve Temmuz ayları arasında TMO alımları henüz tamamlanmamış olmasına rağmen yüzde 65’e yükselmiştir. İşlem hacminde ağırlık buğday, mısır, arpa ve ayçiçeği oluşturmaktadır.’’
“GIDA GÜVENLİĞİ İÇİN LİSANSLI DEPO”
Ürünler nerede saklanmalı?
Ürünlerin saklanmasın yönelik önemli açıklamalar yapan Kırali, şunları belirtti: “AR-GE Merkezi olarak yapay zeka desteli projelerimiz var. İklim kriz, jeopolitik konum ile ekonomik yapılar gölgesinde zor şartlarda üretilen stratejik öneme sahip haiz ürünleri lisanslı depolarda saklıyoruz. Son teknoloji ürünü olan depolarda üründe firenin minimum olduğu şeffaf, Ticaret Bakanlığı tarafından denetlenen ve sürekli izlenen depolar ile ülkemizde gıda güvenliği konusunda sıkıntı yaşamamak adına lisanslı depoları kullanmalıyız. Bunların yanında iklim krizi ve jeopolitik riskler nedeniyle fiyatı artan ve adeta altın değerinde olan hububat piyasasının manipülasyona daha açık hale geldiği açık. Hiçbir meta, hiçbir piyasa tamamen piyasa oyuncularının ve serbest piyasasının eline bırakılamaz. Besin ürünlerinin piyasası tamamen serbest piyasanın eline ve insafına bırakılamaz.’’
“ÇİFTÇİYE KREDİ KIT KAYNAK”
Konuşmasını tamamlamadan önce son sözlerini söyleyen Ali Kırali, şunların altını çizdi: ‘’Çiftçinin finansal sürdürülebilirliğini sağlayamazsak piyasa gıda arz güvenliği açısından gitgide daha da kötü hale gelecek. Çiftçiler maalesef çok kredi verilebilir bir sektör olarak hiçbir zaman finans sektöründe ön sıralarda yer almayan bir grup. Nedeni ise bu grubun kredi karşılığında alınan teminat anlamında kaliteli teminat kabul edilen varlıklara sahip olmamasıdır. Bankacılar, fiziki ve kaybolmayacak teminat ister ama çiftçinin böyle varlıkları az. Az çiftçi ilgi ve talep gösterebiliyor çünkü çiftçiye ulaşma problemi yanında ülkemizde kredinin kıt bir kaynak olması.’’
“DEPREM BÖLGESİ LİSANSLI DEPOLARDAKİ ZARARLAR GİDERİLDİ”
Ali Kırali, soru- cevap kısmında gazetecilerin sorularını cevapladı:
Deprem bölgesine yönelik açıklama yapan Kırali, ‘’Birçok lisanslı depolar vardı. Onlarla iletişime geçildi ve işlemleri kapattık. Oradaki hasarları ve giriş çıkışları kontrol ettik. 11 depoda çok hasardan az hasara doğru tespit yaptık. 1’i hariç işleme aldık. 1 hafta içerisinde bütün depoları işleme aldık. Tazmin Fonu var ürünler için. Birçok ürünün bakanlık karşılığından da tespiti yapılarak zararlar giderildi.’’ şeklinde vurgu yaptı.