1989 Romanya Devrimi (veya Romanya’daki popüler adıyla Aralık Devrimi), Doğu Bloku'nda Komünist rejimlerin barışçıl geçişlerle devrildiği diğer ülkelerin aksine, şiddetli ve kanlı bir halk ayaklanması sonucu gerçekleşen devrimdir.
16 Aralık 1989'da başlayıp sadece on gün içinde Diktatör Nikolay Çavuşesku'nun 24 yıllık baskıcı rejimini deviren bu olay, II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa tarihinin en dramatik ve en az aydınlatılmış dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir.
BASKI AÇLIK VE SOĞUK SAVAŞ
Romanya'daki devrim, Çavuşesku'nun benzersiz derecede baskıcı ve şahsiyet kültüne dayalı rejiminin yarattığı aşırı yoksulluk ve hoşnutsuzluğun bir sonucuydu.
- Çavuşesku Dönemi (1965–1989): Nikolay Çavuşesku, başlangıçta Sovyetler Birliği'ne karşı bağımsız bir dış politika izleyerek Batı'nın sempatisini kazanmıştı. Ancak içeride, Securitate (gizli polis) aracılığıyla tam bir totaliter rejim kurdu.
- Tasarruf ve Borç Ödeme Takıntısı: Çavuşesku, 1980'lerde Romanya'nın tüm dış borcunu ödeme takıntısına kapıldı. Bu hedefi gerçekleştirmek için, ülke ekonomisini aşırı derecede sıkıştırdı:
- Rasyonelleştirme: Temel gıda maddeleri (ekmek, et, süt, yağ) rasyonla satılıyordu.
- Enerji Kısıtlamaları: Kış aylarında evlerde ısıtma ve elektrik kullanımı ciddi şekilde kısıtlandı. İnsanlar soğuk ve açlık içinde yaşıyordu.
- Şahsiyet Kültü ve Nepotizm: Çavuşesku ve eşi Elena Çavuşesku etrafında aşırı bir şahsiyet kültü yaratıldı. Elena, bilim ve politika alanında hiçbir yetkisi olmamasına rağmen yüksek pozisyonlara getirildi.
- Doğu Bloku'ndaki Değişim: 1989'da Doğu Almanya, Çekoslovakya ve Polonya'da komünist rejimlerin barışçıl şekilde devrilmesi, Romanya halkı için bir umut ve cesaret kaynağı oldu. Mihail Gorbaçov'un Sovyetler Birliği'ndeki reformları (Glasnost ve Perestroyka), Çavuşesku'yu savunmasız bıraktı.
TEMEŞVAR'DAN BÜKREŞ'E
Devrimin fitili, Macar kökenli reformcu bir rahibin Bükreş'ten sürülme kararıyla ateşlendi.
- Temeşvar (Timișoara) Ayaklanması (16 Aralık): Macar reformcu rahip László Tőkés'in evden zorla çıkarılma kararına karşı, Temeşvar'da halk protestoları başladı. Başlangıçta küçük olan bu gösteriler, kısa sürede Çavuşesku rejimine karşı genel bir ayaklanmaya dönüştü.
- Bükreş Katliamı ve Kaçış (21-22 Aralık): Temeşvar'daki durumu kontrol altına alamayan Çavuşesku, 21 Aralık'ta Bükreş'te rejime destek mitingi düzenledi. Ancak miting, bir anda halkın Çavuşesku'ya karşı sloganlar atmasıyla kontrolden çıktı. Çavuşesku ve Elena, Parti Merkez Komitesi binasının çatısından helikopterle kaçmak zorunda kaldı.
- Ordu ve Securitate Çatışması: Çavuşesku'nun kaçışından sonra rejim, çökmeye başladı. Ordunun büyük bir kısmı hızla halkın tarafına geçti, ancak Securitate'nin sadık birlikleri, yeni kurulan Ulusal Kurtuluş Cephesi (UKC) ve orduya karşı günlerce süren kanlı sokak çatışmalarına girdi. Bu dönemdeki çatışmaların kaosu ve kimin kime ateş ettiği hâlâ tartışmalıdır.
- Yakalanma ve İnfaz (25 Aralık): Kaçmaya çalışan Çavuşesku çifti, Târgoviște şehri yakınlarında yakalandı. Aceleyle kurulan bir askerî mahkeme tarafından yargılanarak "soykırım ve devlet fonlarını kötüye kullanma" suçlarından 25 Aralık 1989 Noel Günü'nde infaz edildiler.
ÖNEMLİ FİGÜRLER VE SONUÇ
- Nikolay Çavuşesku: Rejimin devrilmesiyle birlikte infaz edilen tek Doğu Bloku lideridir. İnfazının televizyonda yayınlanması, devrimin geri dönülmezliğini simgelemiştir.
- Ion Iliescu: Eski bir Komünist Parti üyesi ve Çavuşesku'nun rakibi. Devrimden hemen sonra kurulan Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin (UKC) lideri oldu ve Romanya'nın ilk Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.
- László Tőkés: Temeşvar'da protestoları başlatan Macar kökenli rahip. Devrimin sembol isimlerinden biri oldu.
Sonuçlar
- Komünist Rejimin Sonu: Romanya'da Komünist Parti'nin 42 yıllık iktidarı sona erdi ve ülke hızla demokrasiye geçiş sürecine girdi.
- Kanlı Bilânço: Devrim sırasında, çatışmalar ve infazlar sonucunda yaklaşık 1.104 kişi hayatını kaybetti, bu da Romanya'yı Doğu Bloku'nun en kanlı geçişi haline getirdi.
- Yeni Siyasi Yapı: Yeni kurulan UKC, iktidarı ele geçirdi ve Romanya'nın gelecekteki siyasi yapısını büyük ölçüde Komünist Parti'nin eski üyeleri şekillendirdi.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER
- "Teröristler"in Gizemi: Devrim sırasında, UKC ve Ordu, Securitate'ye bağlı "terörist" grupların halka ateş açtığını iddia etti. Ancak bu "teröristlerin" kimliği, sayısı ve komuta zinciri hiçbir zaman tam olarak açığa çıkarılamadı. Bu durum, devrimin bir darbe mi, yoksa tamamen halk ayaklanması mı olduğu yönündeki tartışmaları bugün bile canlı tutmaktadır.
- Çavuşesku'nun Son Sözleri: Çavuşesku'nun infaz edilmeden önce vatanseverlik içeren sloganlar attığı, eşi Elena'nın ise infazı engelleyecek bir yetkiliyi talep ettiği iddia edilir. İnfazın aceleyle ve yasal prosedürlere uyulmadan yapılması, olayın meşruiyeti konusunda şüpheler bırakmıştır.
- Kıtlık Kontrolü: Çavuşesku rejimi, enerji ve gıda kısıtlamalarını o kadar ileri götürmüştü ki, elektrik kesintileri sırasında insanların pencereden dışarı bakmasını bile yasaklayan talimatlar vardı.
- Dış Borç Sıfırlama Takıntısı: Çavuşesku, 1989'da ölmeden sadece birkaç ay önce, ülkenin 10 milyar dolarlık dış borcunun tamamını ödediğini gururla ilan etmişti. Ancak bu başarının bedeli, Romanya halkının yıllarca süren açlık ve soğukluk içinde yaşaması oldu.
Romanya Devrimi, Doğu Bloku'nun yıkılışının en dramatik hikayesi olarak kalmış; tarihçiler ve Romanya halkı için gerçeğin tam olarak ortaya çıkarılması ve devrimdeki kanlı kaosun arkasındaki güçlerin aydınlatılması gereken bir yara olmayı sürdürmektedir.
Muhabir: Barış Berkant Oğuz
