Berlin Duvarı (Berlin Mauer), 13 Ağustos 1961'den 9 Kasım 1989'a kadar yaklaşık 28 yıl boyunca Berlin şehrini ikiye bölen, Soğuk Savaş döneminin ve demir perdenin en somut, en acımasız sembolü olmuştur.
Doğu Almanya (DDR) tarafından inşa edilen bu beton bariyer, sadece Batı Berlin'i izole etmekle kalmadı, aynı zamanda yüz binlerce ailenin ve arkadaşın yollarını ayırdı.
9 Kasım 1989'da, beklenmedik ve dramatik bir şekilde yıkılışı, sadece Almanya’nın değil, tüm Doğu Bloku’nun kaderini değiştiren ve Soğuk Savaş'ı sona erdiren tarihsel bir dönüm noktası olarak hafızalara kazındı.
TARİHSEL SÜREÇ
Duvarın inşası, İkinci Dünya Savaşı sonrası Almanya’nın bölünmüşlüğünün ve ideolojik kutuplaşmanın doğrudan sonucuydu.
- Almanya'nın Bölünmesi: II. Dünya Savaşı'ndan sonra Almanya, Müttefikler (ABD, İngiltere, Fransa) ve Sovyetler Birliği tarafından dört işgal bölgesine ayrıldı. Berlin de aynı şekilde bölündü. 1949'da bu bölgeler, Batı Almanya (Federal Almanya Cumhuriyeti - FRG) ve Doğu Almanya (Demokratik Almanya Cumhuriyeti - DDR) olarak iki ayrı devlete dönüştü.
- Gözetim Altındaki Kaçış: Doğu Almanya, Sovyet bloğunun ekonomik ve siyasi sistemine bağlıydı ve bu sistem Batı'ya göre çok daha zayıftı. 1949-1961 yılları arasında, yaklaşık 3,5 milyon Doğu Alman vatandaşı, daha iyi ekonomik koşullar ve siyasî özgürlük arayışıyla Batı Almanya'ya kaçtı. Bu kaçış, Doğu Almanya'nın genç ve yetenekli işgücünü tüketiyordu.
- Yapılış Amacı (1961): Doğu Almanya yönetimi, bu kitlesel göçü durdurmak için 13 Ağustos 1961 gecesi, "faşist Batı ajanlarının sızmasını engellemek" bahanesiyle, ama asıl olarak kendi vatandaşlarının kaçışını önlemek amacıyla Duvar’ın inşasına başladı. Duvar'ın resmî adı Doğu Almanya propagandasınca "Anti-Faşist Koruma Duvarı" idi.
ÖLÜM ŞERİDİ
Berlin Duvarı, sadece tek bir duvar değil, karmaşık ve ölümcül bir savunma sistemiydi.
- Beton ve Tel Örgü: Duvar, başlangıçta tel örgülerden oluşuyordu, ancak zamanla 3,6 metre yüksekliğinde, tepesi yuvarlanmış beton bloklarla güçlendirildi.
- Ölüm Şeridi (Todesstreifen): Duvar'ın en korkunç kısmı, iki beton bariyer arasında kalan yaklaşık 100 metrelik boşluktu. Bu şerit; mayın tarlaları, tank savar bariyerleri, çivili tuzaklar, devriye yolları ve sürekli nöbet tutan askerlerin bulunduğu gözetleme kulelerinden (300'den fazla) oluşuyordu.
- Uzunluk: Duvar'ın toplam uzunluğu yaklaşık 155 kilometreydi. Bunun 43 kilometresi, Batı ve Doğu Berlin'i doğrudan ayırıyordu.
- Kurbanlar: Duvarı aşmaya çalışırken yaklaşık 138 kişinin Doğu Alman sınır muhafızları tarafından öldürüldüğü belgelenmiştir. Gerçek sayının çok daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir.
YIKILIŞA GİDEN BEKLENMEDİK BİR HATA
Duvarın yıkılışı, Doğu Avrupa'daki siyasi reformların ve bir yetkilinin yanlış anlamasının sonucuydu.
- Gorbachev’in Etkisi: Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov'un başlattığı Perestroyka (yeniden yapılanma) ve Glasnost (açıklık) politikaları, Doğu Bloku ülkeleri üzerindeki Sovyet baskısını azalttı.
- Kitlesel Protestolar: 1989 yazında Macaristan’ın Avusturya sınırını açmasıyla binlerce Doğu Alman, Macaristan üzerinden Batı'ya kaçmaya başladı. Doğu Almanya içindeki şehirlerde (özellikle Leipzig) "Wir sind das Volk!" (Biz Halkız!) sloganıyla kitlesel protestolar arttı.
- 9 Kasım 1989 ve Basın Konferansı: Artan baskı karşısında Doğu Alman hükümeti, Batı’ya seyahat kısıtlamalarının "geçici olarak" hafifletileceğini duyurmaya karar verdi. Ancak bu kararı duyurmakla görevli olan Parti Sekreteri Günter Schabowski, kısıtlamaların ne zaman yürürlüğe gireceği sorusuna yanlışlıkla ve şaşkınlıkla "Hemen, derhal" (Ab sofort, unverzüglich) cevabını verdi.
- Halk Akını: Bu yanlış anlaşılma, haber ajanslarına anında yayıldı. Binlerce Berlinli, kapıların açıldığını sanarak Duvar’a akın etti. Baskıya dayanamayan sınır muhafızları, saat 22:45 civarında kontrol noktalarından (özellikle Bornholmer Strasse) kapıları açmak zorunda kaldı. O gece Berlinliler, tarihin en büyük sevinç gösterilerinden birini yaşadı.
AZ BİLİNEN GERÇEKLER
- Tünel Kaçışları: Duvar’ın altından tüneller kazarak kaçış, Doğu Alman direnişinin en cesur yollarından biriydi. En ünlü tünellerden biri, 1964 yılında Batılı öğrenciler tarafından kazılan ve 57 kişinin kaçmasını sağlayan "Tünel 57"'dir.
- Gizli Polis'in (Stasi) Rolü: Doğu Alman gizli polis teşkilatı Stasi, vatandaşlarının Batı'ya kaçışını engellemek için inanılmaz bir gözetleme ve istihbarat ağı kurmuştu. Duvar’ın inşası ve korunması, Stasi’nin temel görevlerindendi.
- Duvardaki Sanat Eserleri: Duvar’ın Batı tarafı, inşasından itibaren dünyanın dört bir yanından gelen sanatçıların protesto ve özgürlük temalı grafitileriyle doluydu. Yıkılıştan sonra kalan küçük parçalar (East Side Gallery), bu sanat eserlerini korumaktadır.
- Duvarın Yıkılışı ve Çekiçler: Duvar’ın açılmasından sonra, Berlinliler ve turistler, yanlarında getirdikleri çekiç ve kesici aletlerle Duvar'dan hatıra parçaları kırmaya başladılar. Bu kişilere "Mauerspechte" (Duvar Ağaçkakanları) adı verildi.
Berlin Duvarı’nın yıkılışı, sadece beton bir yapının değil, aynı zamanda totaliter bir ideolojinin çöküşünü simgelemiştir. Bugün Duvar'ın kalıntıları, özgürlüğün asla garantili olmadığını hatırlatan önemli anıtlardır.
