Birinci Balkan Savaşı (Ekim 1912 – Mayıs 1913), Osmanlı İmparatorluğu için XX. yüzyılın en büyük askerî felaketi olarak tarihe geçti.
Dört Balkan devletinin birleşerek Osmanlı'ya saldırmasıyla başlayan ve sadece aylar süren bu savaş, Avrupa’daki yaklaşık beş asırlık Türk varlığını neredeyse sona erdirdi ve modern Türk ulus devletinin sınırlarını belirleyen en kritik olaylardan biri oldu.
ZAYIF İMPARATORLUK VE BALKAN MİLLİYETÇİLİĞİ
I. Balkan Savaşı, 19. yüzyıl boyunca biriken siyasi ve etnik gerilimlerin patlamasıydı.
- Balkan Milliyetçiliğinin Yükselişi: Sırp, Yunan, Bulgar ve Karadağ uluslarının bağımsızlıklarını kazandıktan sonra, eski Osmanlı topraklarında kalan soydaşlarını kurtarma ve kendi ulus-devletlerini genişletme arzusu.
- Rusya’nın Kışkırtmaları: Rusya, Panslavizm politikası çerçevesinde Balkan devletlerini, "Hasta Adam" olarak nitelendirdiği Osmanlı’ya karşı sürekli kışkırttı ve aralarında bir ittifak kurmalarına öncülük etti.
- Osmanlı’nın Zayıflığı: Savaşın hemen öncesinde Osmanlı, İtalya ile Trablusgarp Savaşı’nı (1911-1912) kaybetmiş, bu durum ordunun hem moralini bozmuş hem de en iyi askerî birliklerini Kuzey Afrika’ya kaydırmıştı. Balkan devletleri, bu zayıflıktan faydalanmak için doğru zamanın geldiğine inandı.
- Balkan Birliği’nin Kurulması: Mart-Ağustos 1912 arasında Rusya'nın desteğiyle Sırbistan, Bulgaristan, Yunanistan ve Karadağ arasında Osmanlı’ya karşı bir ittifak (Balkan Birliği) kuruldu.
HIZLA GELEN ÇÖKÜŞ
Savaş, Karadağ’ın 8 Ekim 1912’de Osmanlı’ya savaş ilan etmesiyle başladı. Diğer Balkan devletleri de hızla cepheye dahil oldu.
|
Cephe |
Balkan Birliği Güçleri |
Önemli Gelişmeler |
|
Doğu Cephesi |
Bulgaristan |
Kırklareli ve Lüleburgaz'da Osmanlı ordusunu ezici bir yenilgiye uğrattı ve Çatalca'ya kadar ilerledi. |
|
Batı Cephesi |
Sırbistan ve Karadağ |
Sırplar, Makedonya'nın kuzeyini hızla ele geçirdi ve Osmanlı direnişi çöktü. |
|
Güney Cephesi |
Yunanistan |
Yunan ordusu, Selanik'e girdi (Kasım 1912) ve Yanya'yı kuşattı. |
Osmanlı ordusu, lojistik sorunlar, kötü yönetim ve askerler arasındaki etnik ayrılıklar nedeniyle Balkan Birliği’nin eş zamanlı saldırıları karşısında şok edici bir hızla çöktü. Birkaç hafta içinde, İstanbul’un dış savunma hattı olan Çatalca’ya kadar tüm Rumeli toprakları kaybedildi.
- Edirne Kuşatması: En dramatik direniş, Şükrü Paşa komutasındaki Edirne’de yaşandı. Aylar süren kahramanca savunmaya rağmen, kuşatmayı kıramayan Edirne, 26 Mart 1913'te düştü.
İMPARATORLUĞUN MAĞLUBİYETİ
I. Balkan Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nu Avrupa haritasından silinmenin eşiğine getirdi ve ülkenin iç siyasetini kökten değiştirdi.
- Londra Antlaşması (Mayıs 1913): Osmanlı, Midye-Enez hattının batısındaki tüm topraklarını (Arnavutluk, Makedonya’nın büyük kısmı ve Batı Trakya) resmen kaybetti. Osmanlı’nın Avrupa’daki varlığı sadece İstanbul ve çevresiyle sınırlı kaldı.
- Arnavutluk’un Bağımsızlığı: Savaş sırasında toprakları Sırplar ve Yunanlar tarafından işgal edilen Arnavutluk, işgallerden kurtulmak amacıyla 28 Kasım 1912’de bağımsızlığını ilan etti. Bu, Osmanlı'nın Avrupa'daki son toprağının da ayrılması demekti.
- Bab-ı Âli Baskını ve Darbe: Askerî felaket, İstanbul'da siyasî krize yol açtı. Enver Paşa ve İttihat ve Terakki Partisi’nin önde gelen isimleri, 23 Ocak 1913'te hükûmet binasına baskın düzenleyerek Sadrazam Kâmil Paşa hükûmetini devirdi. Bu darbe ile İttihat ve Terakki, ülkenin yönetimini tek başına ele geçirdi ve I. Dünya Savaşı’na giden yolda belirleyici güç oldu.
- II. Balkan Savaşı’nın Tetiklenmesi: Kazanılan ganimetin paylaşımında çıkan anlaşmazlık, Balkan devletlerini birbirine düşürdü ve kısa süre sonra II. Balkan Savaşı başladı.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ BİLGİLER
- İlk Hava Savaşının İpuçları: I. Balkan Savaşı, savaş tarihinde keşif uçaklarının ve hatta sınırlı da olsa bombalama amacıyla kullanılan uçakların yoğun olarak yer aldığı ilk çatışmalardan biriydi. Bulgar ve Osmanlı kuvvetleri, teknolojik yenilikleri cepheye taşıdı.
- Yunan Kralının Suikastı: Selanik’i ele geçiren Yunan Kralı I. George, 1913 yılında şehirde bir Yunan anarşist tarafından düzenlenen suikast sonucu öldürüldü.
- Mustafa Kemal’in Yokluğu: O dönemde Albay rütbesindeki Mustafa Kemal Paşa, Trablusgarp Savaşı’nda İtalyanlara karşı direniş örgütlediği için Balkanlar’daki ordunun başında değildi. Savaşın ardından İstanbul’a dönerek askerî yönetimdeki başarısızlıkları sertçe eleştirmiştir.
- Subay Farklılıkları: Osmanlı ordusunun içerisindeki "Alaylı" (eski usulden gelen) ve "Mektepli" (Batılı eğitim almış) subaylar arasındaki hizipleşme ve komuta kademesindeki yetersizlik, yenilginin ana nedenlerinden biri olarak gösterilir.
I. Balkan Savaşı, bir imparatorluğun Avrupa'daki varlığının trajik sonunu simgelerken, aynı zamanda modern Türk ordusunun ve siyasi yapısının hatalarından ders çıkararak yeniden kurulması gerektiğini gösteren acı bir milat olmuştur.