İnsanların hayatlarında bazı ufak değişimler ileride devasa etkilere bile sahip olabiliyor. Bu durum insan etkisinin yoğun olduğu futbol için de geçerli bir durum. Bu ufak etkilerin büyüyüp değişime neden olmasına ise 'Kelebek Etkisi' (Butterfly Effect) deniyor.
KELEBEK ETKİSİ NEDİR?
Kelebek Etkisi, kaos teorisinin bir kavramıdır. Basitçe, küçük bir değişikliğin, bir sistemin geleceği üzerinde öngörülemez ve büyük sonuçlar doğurabileceğini ifade eder. Bu kavram, meteorolog Edward Lorenz'in bir benzetmesiyle popüler hale gelmiştir. Lorenz, Amazon Ormanları'nda kanat çırpan bir kelebeğin, bu küçük hareketle yarattığı hava akımının, haftalar sonra Teksas'ta bir fırtınaya neden olabileceğini öne sürmüştür.
Bu benzetmenin ana fikri şudur: Doğa ve toplum gibi karmaşık sistemlerdeki en küçük girdiler bile, zaman içinde katlanarak büyüyebilir ve beklenmedik, büyük ölçekli sonuçlara yol açabilir. Başlangıçtaki bu küçük etki, sistemin hassas dengesini değiştirir.
Kelebek etkisi, sadece bilimsel bir teori değildir; günlük hayattan siyasi olaylara kadar pek çok alanda gözlemlenebilir. Örneğin, bir öğrencinin kaçırdığı tek bir dersin, gelecekteki kariyer seçimini etkilemesi veya küçük bir siyasi kararın, uluslararası ilişkilerde büyük gerilimlere yol açması gibi durumlar, bu kavramın birer yansımasıdır.
Kısacası, kelebek etkisi, neden-sonuç ilişkisinin her zaman doğrusal ve kolayca tahmin edilebilir olmadığını, karmaşık sistemlerdeki öngörülemezliğin ne kadar güçlü olabileceğini bize gösterir.
BİR SAKATLIK MİLYONLARIN HAYALİ OLAN KUPAYI GETİRDİ
20 Haziran 2020 yılında Brighton şehrinde oynanan İngiltere Premier Lig mücadelesinde Brighton ve Arsenal karşı karşıya geldi. Mücadeleyi Brighton 2-1 kazandı fakat maçın sonucundan ziyade maçtaki bir sakatlık bu haberdeki ana konumuz. Maçın 35. dakikasında Brighton forveti Neal Maupay ve Arsenal kalecisi Berd Leno çarpıştı. Çarpışmanın ardından Berd Leno dizinden sakatlandı ve yerini yedek kaleci Arjantinli Emiliano Martinez'e bıraktı.
O maçta oyuna giren Martinez ligin geri kalanında düzenli forma şansı buldu ve sezon bittikten sonra Aston Villa'nın radarına girdi. Oyuncu Aston Villa'ya transfer olduktan sonra Arjantin milli takımına kadar yükseldi ve formayı bir daha kaptırmadı. 2021 ve 2024 yıllarında Copa America kazanan takımın ana oyuncularından biri oldu.
Asıl 'Kelebek Etkisi'nin gözüktüğü yer ise 2022 yılında düzenlenen Dünya Kupası'nda oldu. Finalde Fransa'yı konuk eden Arjantin maça hızlı başladı ve 2-0 öne geçti. İkinci yarıda eşitliği bulan Fransa maçı uzatmalara götürdü. Uzatmalarda da 1'er gol bulan takımlar penaltılar için hazırlanırken Fransa son dakikada bir şans buldu.
Kolo Muani'nin son dakikada Martinez ile karşı karşıya pozisyonunda Martinez gole izin vermedi ve penaltılarda Fransa kaybetti. Böylelikle Berd Leno'nun sakatlanması Messi ve milyonlarca Arjantinlinin hayali olan Dünya Kupası'nın kazanılmasına yol açtı.
LEİCESTER'IN KAYBETMESİ BARCELONA'YI İFLASA GÖTÜRDÜ
İngiltere Premier Lig'in en büyük sürpriz şampiyonu Leicester City'in Barcelona'yı iflasa sürüklemesi biraz abartı gelebilir ama bu da 'Kelebek Etkisi'ne bir örnek.
12 Mayıs 2013 yılında Leicester City, İngiltere Championship Yükselme Play-off yarı final maçında Watford ile eşleşti. İlk maçı 1-0 kazanan Leicester City deplasmana avantajlı gitti.
Maçın başında her iki ekipte birer gol buldu ve ilk yarı 1-1 sona erdi. 65. dakikada Watford 2-1 öne geçti. Maçın son dakikalarında Leicester City bir penaltı kazandı. Penaltı golle biterse Leicester City, finale yükselecekti fakat kaçtı. O dönemki kurallar nedeniyle deplasman golüyle yine yükselecekti fakat penaltı sonrası hızlı bir atağa çıkan Watford Troy Deeney ile golü buldu ve takımını finale çıkarttı.
Bu mağlubiyet Barcelona'yı nasıl iflasa sürükledi peki? Leicester City ertesi sezon şampiyon olarak üst lige çıktı. Çıktığı ilk sezon 6 puan ile ligde kaldı ve hocası Nigel Pearson ile yollarını ayırdı. Yeni sezona İtalyan hoca Claudio Ranieri ile başlayan takım Ngolo Kante, Gökhan İnler, Okazaki gibi hamleler ile güçlendi.
Sezonun ilk 6 maçında kaybetmeyen takım ilk yenilgisini Arsenal'dan aldı. Daha sonra seri yakalayan ekip Liverpool maçına kadar mağlubiyet yaşamadı. Ligde liderliği ele geçiren takım sezonun geri kalanında bir tek Arsenal'a mağlup oldu ve tarihinde ilk defa Premier Lig'i kazandı.
O dönem UEFA Şampiyonlar Ligi'nde ilk torbada ülke katsayısında ilk yedide yer alan takımların şampiyonları ve geçtiğimiz sezonun Şampiyonlar Ligi şampiyonu yer alıyordu.
Leicester'ın şampiyonluğu Arsenal'i ikinci torbaya itti. Arsenal o sezon PSG ile aynı grupta yer aldı ve grubu birinci tamamladı. İkinci sıradan son 16 turuna kalan PSG ise Barcelona ile eşleşti.
Tarihi eşleşmenin ilk ayağını PSG 4-0 kazandı. İkinci maçı herkes turu geçtiklerini düşünerek izledi fakat Barcelona tarihin en büyük geri dönüşüne imza atarak sahadan 6-1'lik galibiyetle ayrıldı. Neymar o maçta parlayan en önemli oyuncu oldu.
Sezon sonu PSG yeniden yapılanma kararı aldı ve Neymar için Barcelona ile görüştü. Barcelona oyuncuyu satmayacaklarını eğer almak istiyorlarsa serbest kalma bedelini ödemeleri gerektiğini söyledi. PSG ise 222 milyon Euro olan serbest kalma bedelini ödeyerek oyuncuyu kadrosuna kattı.
Barcelona yönetimi ise Neymar'ın yerini doldurmak için adeta para saçtı. Ousmane Dembele aynı yaz 148 milyon Euro bedelle takıma katıldı. Sezon başı sakatlanan isim Dembele yerine Ocak ayında 135 milyon Euro ödenerek Philippe Coutinho alındı. 2019-2020 sezonunda ise Antoine Griezmann 120 milyon Euro bedel ile transfer edildi. Barcelona 222 milyon Euro'ya sattığı Neymar için 303 milyon Euro ödedi ve geri kalan mevkiler içinde ciddi harcamalar yaptı.
Bu da kulübün finansal olarak zor dönemlere girmesine hatta neredeyse iflasın eşiğine gelmesine neden oldu. Kulübün en büyük efsanesi Lionel Messi ile yollar 2021 yılında ayrılmak zorunda kaldı.
İşte 'Kelebek Etkisi'nin futbolda görebileceğimiz en büyük olaylarından ikisi böyle yaşandı.