İspanyol-Amerikan Savaşı, 1898 yılının Nisan ayından Ağustos ayına kadar süren ve ABD'nin tarihinde ilk kez Avrupa dışında, denizaşırı topraklarda savaştığı kısa ama sonuçları itibarıyla küresel güç dengelerini değiştiren kritik bir çatışmadır.
Savaş, esas olarak İspanya'nın Karayipler ve Pasifik'teki son sömürgeleri olan Küba, Porto Riko, Filipinler ve Guam üzerindeki egemenliğine son vermiştir.
113 gün süren bu çatışma, ABD'nin bir bölgesel güçten çıkıp bir dünya gücü haline gelmesinin kesin başlangıcı olarak kabul edilir.
SAVAŞ ÇIĞIRTKANLIĞI ALTINDA GEMİ SALDIRISI
Savaş, uzun süredir devam eden sömürgeci baskı, ekonomik çıkarlar ve Amerikan medyasının kışkırtmaları sonucunda kaçınılmaz hale gelmiştir.
- Küba İsyanı ve İnsani Kriz (1895–1898): Küba'da İspanyol yönetimine karşı uzun süredir devam eden bir bağımsızlık isyanı vardı. İspanya'nın isyanı bastırmak için uyguladığı sert önlemler (özellikle General Valeriano Weyler'in uyguladığı toplama kampları), ABD kamuoyunda büyük tepkiye neden oluyordu.
- Ekonomik Çıkarlar: ABD’li iş insanları, Küba'daki tütün ve şeker kamışı tarlalarına büyük yatırımlar yapmışlardı. Savaş, hem bu yatırımları korumayı hem de yeni ve kârlı pazarlar açmayı hedefliyordu.
- Sarı Basın (Yellow Journalism): ABD'deki iki büyük gazete sahibi, William Randolph Hearst ve Joseph Pulitzer, tirajlarını artırmak amacıyla Küba'daki İspanyol vahşetini abartılı, sansasyonel ve çoğu zaman gerçek dışı haberlerle manşetlere taşıdı. Bu "sarı basın", halkın savaşa girme isteğini körükledi.
- USS Maine'in Batışı (15 Şubat 1898): ABD'nin Havana Limanı'na gönderdiği zırhlı kruvazörü USS Maine, limanda aniden patlayarak battı ve 260'tan fazla denizci hayatını kaybetti. Patlamanın nedeni tam olarak anlaşılamasa da, Sarı Basın bu olayı hemen "İspanyol hainliği" olarak manşetlere taşıdı. ABD kamuoyu, "Maine'i unutma! Cehenneme İspanya ile!" sloganıyla savaşı talep etti.
- Savaş İlanı (Nisan 1898): Baskılara dayanamayan ABD Kongresi, Nisan 1898'de İspanya'ya savaş ilan etti.
ÖNEMLİ FİGÜRLER
- William McKinley (ABD Başkanı): Başlangıçta savaşa karşı temkinli olsa da, kamuoyu ve Kongre baskısıyla savaşa girmeye karar verdi. Savaş sonrası ABD'nin imparatorluk kurma yönündeki kararlarını destekledi.
- Theodore Roosevelt (ABD Donanma Müsteşar Yardımcısı): Savaşın en ateşli savunucularından biriydi. İstifa ederek Küba'daki çatışmalara katıldı ve "Kaba Biniciler" (Rough Riders) adlı gönüllü süvari alayına liderlik etti. Savaş kahramanı olarak ün kazanması, onun ABD Başkanı olmasına giden yolu açtı.
- George Dewey (ABD Komodor): Pasifik Filosu'na komuta eden amiral. Filipinler'deki Manila Körfezi Savaşı'nda İspanyol filosunu tamamen yok ederek ABD'nin Pasifik'teki zaferini garantiledi.
- Pascual Cervera y Topete (İspanyol Amiral): Karayipler'deki İspanyol filosuna komuta etti. Küba'daki Santiago de Cuba Savaşı'nda ABD Donanması tarafından tamamen yenildi.
SAVAŞ VE SONUÇLARI
Savaş, ABD'nin hızlı ve kesin deniz zaferleri sayesinde kısa sürdü.
- Manila Körfezi Savaşı (1 Mayıs 1898): Savaşın ilk büyük çatışması Filipinler'de gerçekleşti. Komodor George Dewey, tek bir gemi kaybetmeden İspanyol filosunu batırdı.
- Küba Çatışmaları: ABD Kara Kuvvetleri, Küba'ya çıkarma yaparak kritik noktalara saldırdı. San Juan Tepesi Savaşı, Theodore Roosevelt ve Kaba Binicilerin adını duyurdukları en ünlü kara çatışmasıdır.
- Santiago de Cuba Savaşı (3 Temmuz 1898): Amiral Cervera'nın filosu, Santiago Limanı'ndan kaçmaya çalışırken ABD Donanması tarafından tamamen yok edildi. Bu, Küba'daki İspanyol direnişinin sonunu getirdi.
Paris Antlaşması (10 Aralık 1898) ve Sonuçlar
Savaş, Paris Antlaşması ile resmen sona erdi.
- İspanya'nın Çekilmesi: İspanya, Küba üzerindeki tüm haklarından feragat etti.
- ABD'ye Devir: İspanya, Porto Riko ve Guam adalarını ABD'ye devretti.
- Filipinler Satın Alımı: ABD, İspanya'ya 20 milyon dolar ödeyerek Filipinler'i resmen satın aldı. (Bu, ABD’nin Pasifik'te sömürgeci bir güç haline geldiğini gösterdi.)
- ABD'nin Küresel Güç Oluşu: ABD, bu savaşla birlikte resmen denizaşırı bir imparatorluk kurdu ve Avrupa'dan bağımsız bir küresel askerî gücü olduğunu kanıtladı.
AZ BİLİNEN İLGİNÇÇ GERÇEKLER
- Maine'in Asıl Nedeni: Yıllar sonra yapılan araştırmalar, USS Maine gemisinin batışının büyük olasılıkla dış bir saldırıdan değil, geminin kömür depolarında biriken toz ve gazların neden olduğu kaza sonucu iç patlamadan kaynaklandığını ortaya koymuştur. Ancak 1898'de, bu bilgi halkın savaşa olan isteğini durdurmak için çok geçti.
- Tropikal Hastalıklar: Savaşta ölen ABD askerlerinin büyük bir çoğunluğu, çatışmalarda değil, Küba'daki sarıhumma, tifo ve sıtma gibi tropikal hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Hastalıklar, ABD'nin yetersiz hijyen ve tıbbi hazırlığının bir sonucuydu.
- Theodore Roosevelt’in Gönüllü Alayı: Roosevelt'in liderliğini yaptığı "Kaba Biniciler" (Rough Riders), aslında sadece zengin, doğu sosyetesinden gelen kolej mezunlarından değil, aynı zamanda kovboylardan, madencilerden ve Kızılderili savaşçılarından oluşan çok çeşitli bir gönüllü alayıydı.
- Filipin Direnişi: ABD, Filipinler'i İspanya'dan devraldıktan hemen sonra, Filipinli bağımsızlık savaşçısı Emilio Aguinaldo önderliğindeki güçler, ABD işgaline karşı ayaklanarak Filipin-Amerikan Savaşı'nı (1899–1902) başlattı. ABD, İspanya'ya karşı savaştığı bir sömürgecinin rolünü üstlendi.
İspanyol-Amerikan Savaşı, kısa sürmesi, düşük askerî kayıpları ve büyük sonuçlarıyla ABD tarihinin en önemli "kolay savaş"larından biri olarak hatırlanır.