KARDELEN UÇAK
Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü kapsamında Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarının bünyesinde Doğal Boyama Laboratuvarı olan Kök Boya Uzman Benan Bayram, gazetemize konuştu.
Kök boya hakkında önemli açıklamalarda bulunan Bayram, doğal boyanın sağladığı sağlıklı etkilere işaret etti. Bayram, doğal boyanın hem doğayı hem insan vücudunu koruduğunu aktararak kök boyamanın insanlık tarihi kadar eski olduğunu söyledi.
HER BİTKİ KENDİNE ÖZGÜ RENK VERİYOR
- Kök boya atölyenizde neler yapıyorsunuz?
- Benan Bayram: “Orada restorasyon çalışmaları için tekstil eserlerde parça kayıplarını tamamlamada ipek malzeme kullanıyoruz. Kullandığımız bu ipek malzemeleri eserin rengine göre doğal bitkilerle boyayıp hatta ipek iplikleri de boyayıp restorasyon dikişlerimizi iplik ve kumaşla tamamlıyoruz. Mesela koşnil böceğini pembelerde kullanabiliriz. Onun dışında baklam ağacı dediğimiz mor tonlarını elde ettiğimiz yine Güney Amerika menşeli bir ağacın kabuğundan elde edilen boyar maddeyi kullanıyoruz. Bunun dışındaki sarılar, kahverengiler ve bunun gibi birçok rengi de kendi bitkilerimizden elde etmemiz mümkün. Mesela ısırgan otundan. Güzel kaliteli bir boya elde edebiliriz. Kumaşlarımızı, iplerimizi boyayabiliriz. Bunları çalışırken üç aşamada çalışırız genellikle. Boyayacağımız malzemeye iyi bir ön yıkama yapmış olmamız. Yani onun üstündeki tozu, haşılı, işleme zamanında geçirdiği işlemlerden dolayı etkilendiği, maruz kaldığı tozlardan arındırmak, temizlemek gerekir. Birinci hedefimiz o. İkinci basamak da boyaya hazırlığın en önemli detaylarından biri olan mordanlama. Mordanlamamızı yaparız. Kumaşla boyanın buluşmasını sağlar. Bir ajan görevi üstlenir. Kumaşa boyayı alması gerekir. Boyanın da kumaşa gitmesi gerektiğini öğretiyor. Genellikle doğal mordanları ve insan sağlığına zararlı olmayan mordanları tercih etmemiz gerekir. Bütün dünyada hemen hemen ilk sırada yer alan mordan şaptır. Bu mordanlama bir saat ile yirmi dört saat arasında değişebilir. Bu işlemi gerçekleştirdikten sonra boyama aşamasına geliriz. Boyama aşamasında da hangi bitkiyle boyayacaksak. İlk önce aslında onu, ıslatarak yumuşatmak gerekir. İçindeki pigmentlerin dışarıya daha rahat çıkabilmesi için gevşemesini sağlarız. Daha sonra onu boyar madde, yani boyayacağımız kazana alırız. Kullanacağımız su miktarını ayarlarız. Böyle otuz beş, kırk derecelere geldiğinde hazırlamış olduğumuz, mordanladığımız el yapımızı boyama kazanına iletiyoruz. Minimum bir saat kaynatmalı bir şekilde boyama sürecini tamamlarız. Bir yirmi dört saat kendi halinde soğumaya bırakırız.”
KÖK BOYA UZMANINDAN RENKLENDİRME İNCELİKLERİ
- Doğal boyanın doğaya ve insan vücuduna sağladığı faydalar var mı?
- Benan Bayram: “Doğal boya antiseptiktir, antibakteriyeldir. İnsan sağlığına zararı yoktur. Küflenme, böceklenme gibi etkiler veren bir malzeme değildir. Çünkü biz doğal boyayı doğal malzemelerde kullanırız. Sentetik bir malzemeyi boyamamız mümkün değil doğal boyayla. Neleri kullanabiliriz? Pamuk kullanırız, keten kullanırız. İpek kullanırız. Yani doğadan bize gelen hayvansal lifler veya bitkisel lifler zaten doğadan gelmiştir. Ve doğadaki bir renkle de onları bütünleştirmek, canlı parlak renklere ulaştırmak da mümkün olur.”
“DOĞAL BOYAMA İNSANLIK TARİHİ KADAR ESKİ”
- İnsanlara doğal boyaya yönelmeleri için neler söylersiniz?
- Benan Bayram: “Aslında doğal boyama veya boyamacılık insanlık tarihi kadar eskidir. Yani ilk insanların varoluşundan boyanmıştır. Ama şundan bu yana insanlar kendilerini, çevrelerini, evlerini hep güzelleştirmek, süslemek, daha iyi yaşam ortamları hazırlamak için çabalamış durmuşlardır. Yani duvarlarını boyarlar, kilimlerini, iplerini boyarlar, kilimler, dokurlar, giysilerini, kumaşları dokurlar, onları boyarlar, dikerler, giyerler. Hep insanoğlu kendisini ve kendini boyar. Yani insanoğlu kendisini ve kendi etrafını güzelleştirmek için çabalar durur. Neden önemlidir? Aslında çok sağlıklıdır. Yani doğal malzeme olduğu için insanı terletmez. Çobanın kullandığı kepeneği düşünün. Yünden yapılmıştır. Sıcağı sıcaktır, yardımı serin tutar. İpek de aynı şekilde cildi tahriş etmez. Alerjik ciltler için son derece uygundur doğal boyalar. Hele günümüzde teknoloji ilerledikçe bize konfor sağladıkça bir yandan da bizleri daha sağlık yönden olumsuz etkilere götürdüğünü görmemek mümkün değil. Bu yüzden doğal boyama atalarımızdan bu yana. Yani boyamacılık gelişmiştir ama maalesef 1850'lerde sentetik boyamanın keşfiyle birlikte zaman, ekonomik açıdan para daha, sentetik boyaların ucuz olması, belki de bir istihdam yaratması gibi birçok sebepten ötürü sentetik boya tercih edilmiştir. Dolayısıyla geleneksel yöntemlerde kullandığımız doğal boyalar arka plana düşmüştür. Çünkü son derece emek işidir, doğal malzemedir. Biz aslında hiç sentetik kullanmasak, bütün dünyaya da doğal boyar madde içeren bitkiler eksek yine insanoğluna yetmez. Dolayısıyla doğal boyama aslında belki çok sağlıklı ama günümüzün şartlarında belki biraz da daha pahalı bir yöntemdir.”
