12 Eylül 1980 tarihinde, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askeri müdahale ile Türkiye Cumhuriyeti yönetimine el koydu. 27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 müdahalelerinin ardından bu darbe, Türkiye tarihinde Silahlı Kuvvetler tarafından gerçekleştirilen üçüncü ve son başarılı askeri müdahale olarak tarihteki sahnesini aldı.
Radyolardan duyuruldu
Darbe, gece saat 03.00’te TRT, PTT ve iletişim dairelerinin kontrol altına alınmasıyla başladı. Kısa sürede İçişleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Başbakan Süleyman Demirel’in konutu gibi stratejik hedefler ele geçirilerek saat 04.00’te, darbe girişimi resmi radyolardan ülkeye duyuruldu.
Amaç: Ülke bütünlüğünü korumak, otoriteyi tesis etmek
İlk bildiride, müdahalenin amacı, "ülke bütünlüğünü korumak, milli birlik ve beraberliği sağlamak, iç savaş tehlikesini önlemek, devlet otoritesini yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin önündeki engelleri kaldırmak olarak belirtildi. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, aynı gün saat 13.00’te yaptığı uzun radyo ve televizyon konuşmasıyla müdahalenin gerekçelerini kamuoyuna anlattı. Darbenin gerekçelerinin en başında siyasi iktidarsızlık yer alırken bunu ekonomik nedenler, güvenlik sorunları ve dış siyaset etkenleri takip etti.
Müdahale sonrası:
-
TBMM ve hükumetin görevine son verildi,
-
Sıkıyönetim ilan edildi,
-
Ülke genelinde seyahat ve yurtdışına çıkışlar yasaklandı,
-
Siyasi partiler kapatıldı, parti liderleri gözaltına alındı,
-
Yasama yetkisi, Kenan Evren başkanlığındaki Milli Güvenlik Konseyine geçti.
Ayrıca, 1961 Anayasası askıya alındı ve yeni bir anayasa hazırlanarak 7 Kasım 1982’de referanduma sunuldu. Yüzde 91,37 oranında “Evet” oyu alarak referandum sonucunda 1982 Anayasası kabul edildi ve Kenan Evren cumhurbaşkanı oldu.
Darbe sonrası rakamlarla Türkiye
Darbe sonrası yaşanan dönemde:
-
650 bin kişi gözaltına alındı,
-
230 bin kişi askeri mahkemelerde yargılandı,
-
Yaklaşık 300 kişi hayatını kaybetti (171’i işkence sonucu),
-
48 kişi idam edildi (24 adi suçlu, 15 sol görüşlü, 8 sağ görüşlü, 1 ASALA üyesi),
-
1 milyon 683 bin kişi fişlendi.
Yıllar sonra ilk dava: Evren ve Şahinkaya'nın yargılanması
12 Eylül 2010 referandumunda yüzde 57,88 oranında “Evet” oyu çıkmasının ardından, darbenin sorumluları hakkında suç duyuruları yapılmaya başlandı. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, 7 Nisan 2011’de ilk soruşturmayı başlattı. 4 Nisan 2012 ise darbe davasının görülmeye başlandığı ilk tarih oldu.
Dava sonucunda, Kenan Evren ve dönemin Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya, “Devlet kuvvetleri aleyhine cürüm işlemek” suçlamasıyla müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Ancak her iki isim de ceza kesinleşmeden yaşamını yitirdi ve dava Yargıtay aşamasında düştü.