2022 Şubat'ta Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırılarını başlatması, AB ve üye ülkelerin savunma alanında stratejik düşünüşünü temelden değiştiren bir dönüm noktası toldu. On yıllarca savunma harcamalarını düşük tutan AB üyelerinin hemen hemen hepsi, bu savaşın ardından savunma harcamalarını çoğalttı.
Bu dönüşüm, Avrupa genelinde Soğuk Savaş'ın ardından en köklü değişim olarak nitelendirildi.
Avrupa'da Trump
ABD Başkanı Donald Trump'ın ilk başkanlık döneminde 'NATO'nun işlevini' yitirdiği söylemini ve ülkesinin ittifaktan çekilebileceğini birkaç kez gündeme getirmesinin ardından, Avrupa kıtası, ABD'ye çok fazla güvenemeyeceğini fark etmeye başlamıştı.
Trump'ın bu yıl başında ikinci kez ABD başkanı seçilmesi, Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik savaşının etkisini derinden hisseden Avrupa'da güvenlik anlamında ciddi endişeler doğurdu.
İlk döneminde de olduğu gibi Trump, bu sefer de Avrupa'ya daha fazla yük alma çağrısı yaptı.
Özellikle Ukrayna'ya destek konusunda Avrupa ülkelerine tehditler savuran ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'le 'yakınlaşma' sinyalini veren Trump, 22'si NATO üyesi olan AB ülkelerinin savunma harcamalarını da önemli boyutta artırmasını talep etti.
AB ve üye ülkeler savunmayı amaçlıyor
Rus tehdidi bir yandan NATO'nun genişlemesi ve ittifakla işbirliğinin artırılmasına yol açarken, Trump'ın da tehditleri üye ülkelerin ordularını genişletme ve modernleştirmesi, savunma sanayisine yatırım yapması ve AB'nin ortak savunma girişimlerini artırması gibi gelişmeleri beraberinde getirdi.
Geçen sene Hollanda'nın Lahey kentinde düzenlenen zirvede NATO liderleri, 2035'e kadar gayrisafi yurt içi hasılalarının (GSYH) yüzde 5'ini savunmaya harcama konusunda mutabık kaldı.
AB genelinde ise 2024'te savunma harcamaları 2021'e kıyasla yüzde 37 artış gösterirken, üye ülkeler 2024'te savunmaya 343 milyar avro harcadı. Bu yıl ise savunma harcamalarının 381 milyar avroya yükseleceği öngörülüyor.
Üye ülkelerin savunma yatırımları 2024'te ise bir önceki yıla göre yüzde 42 artış gösterdi.
Ortak savunma projelerine öncelik veren AB, hızlı intikal kapasitesi oluşturma, krizlerde daha hızlı karar alma, yeni istihbarat koordinasyon yapılarının kurulması için girişimler başlattı.
AB aynı zamanda savunma sanayisini geliştirmek, stokları doldurmak için ortak alımları teşvik eden girişimler başlatırken, ortak teçhizat, mühimmat ve füze üretim kapasitesini artırmak için hızlandırılmış fonlar tasarladı.
Askeri hareketliliği geliştirerek 'Askeri Şengen Bölgesi' oluşturma girişimi başlatan AB, siber ve hibrit tehditlere karşı savunmayı da güçlendirdi.
Almanya'da zorunlu askerlik, Danimarka'da kadın askerler
AB'nin savunma alanında ortak girişimleri, üye ülkelerin attığı ulusal adımlarla desteklendi.
Almanya'da 1 Ocak 2026'dan itibaren tüm erkeklerin olası askerlik hizmeti için kayıt yaptırmasını şart koşması ve 18 yaş üzerindeki tüm erkekler için kayıt ve tıbbi taramanın zorunlu kılınması, zorunlu askerlik tartışmasını gündeme getirdi. Almanya, gönüllü sayısının hedeflerin altında kalması halinde zorunlu hizmetin yeniden yürürlüğe gireceğini duyurdu.
Danimarka ise erkeklerin ardından kadınlar için de zorunlu askerlik uygulaması başlattı. Rusya tehdidini yakından hisseden Danimarka, aynı zamanda zorunlu askerlik süresini 4 aydan 11 aya çıkardı.
Erkekler için zorunlu, kadınlar için gönüllü askerlik uygulaması yürüten Estonya da 2027'den itibaren askerlik süresinin 12 aya uzatılacağını duyurdu.
1997'de zorunlu askerlik uygulamasına fiilen son veren Hollanda'da da zorunlu askerlik tartışmaları alevlendi. Geçen yıl Hollanda Savunma Bakanlığı, okulu yeni bitirenlerin silahlı kuvvetlerde görev yapmayı deneyebilmeleri için bir 'hizmet yılı' uygulaması başlattı ve bu programa katılanların yüzde 80'i, ya asker adayı olarak ya da yedek olarak görevde kalmayı tercih etti.
Belçika da geçen ay Hollanda'ya benzer bir şekilde 17 yaşına giren 150 bin gence birer mektup göndererek gönüllü askerliğe teşvik girişimi başlattı. Yeni girişim, halihazırda 6 bin yedek personeli bulanan Belçika'da 2026'dan itibaren gönüllü askerlik hizmeti yoluyla 500 ek yedek personelin alınmasına imkan tanıyacak. 2027'den itibaren ise bu sayı yıllık bin personele çıkarılacak.
2008'de zorunlu askerliğin kaldırıldığı Bulgaristan da orduda yaşadığı ciddi personel açığının ardından, ateşli silah kullanımına ilişkin görevler için sınırlı kapsamlı bir zorunlu eğitimi gündemine aldı.
Hırvatistan ise meclisinde ekim ayında yaptığı oylamayla zorunlu askerlik hizmetini yeniden yürürlüğe koyma kararı aldı. Bu çerçevede gelecek yıldan itibaren yaklaşık 18 bin erkeğin 18 yaşına girdiklerinde 2 aylık eğitim alması öngörülüyor.
Yunanistan'da da Savunma Bakanlığı, kadınların isteğe bağlı olarak Yunan Silahlı Kuvvetleri'ne katılabilmesini sağlayacak bir tasarıyı kamuoyu görüşüne sundu. Tasarıya göre, 20–26 yaş arasındaki kadınlar gönüllü olarak orduya katılabilecek.
Polonya 500 bin kişilik bir ordu hedeflerken, Fransa'da ordunun güçlendirilmesi için yeni adımlar bekleniyor
Fransa da mecliste 'ordunun güçlendirilmesine' ilişkin oylama yapılacağını duyurdu.
Diğer taraftan, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un gelecek günlerde ordu için gönüllülüğe dayalı yeni bir uygulama açıklaması bekleniyor. Henüz detayları netlik kazanmayan uygulama kapsamında öngörülen farklı senaryolarda, 2030'a kadar 10 bin, 2035'e kadar ise 50 bin gencin orduya gönüllü olarak katılması hedefleniyor.
İspanya ise 2014–2024 yılları arasında savunma bütçesini yaklaşık iki katına çıkarırken, askeri kapasiteyi 'modernize etmek' için yeni bir yatırım kredisine onay verdi.
NATO içerisinde savunma harcamalarına en büyük yatırım yapan ülkelerin başında yer alan Polonya'nın savunma harcamaları, 2022'de GSYH'nin yaklaşık yüzde 2,2 düzeyindeyken, 2024'e kadar bu oran yüzde 4,1'e yükseldi.
Polonya Başbakanı Donald Tusk, 500 bin kişilik bir orduya ihtiyaçlarının olduğunu belirterek, 'her yetişkin erkeğin' savaş durumunda eğitim alması gerektiğini vurguladı. Polonya 2024'ün başında ise 18-35 yaş arası gönüllüler için 'Orduyla Tatil (Vacation with the Army)' isimli 27 günlük bir askeri eğitim programı başlattı.
NATO üyesi olmayan AB ülkesi Avusturya ise son yıllarda önemli ölçüde arttırdığı savunma bütçesiyle ordunun 'savaş zamanına uygun' hale getirilmesini hedefliyor.
Avusturya 'Askerlik Komisyonu', yıl sonuna kadar hükümete bu konuda yapılabilecek reformlar için önerilerini sunacak. Öneriler arasında 6 aylık zorunlu askerlik süresinin 8-12 aya çıkarılması, kadınların da zorunlu askerlik hizmetine çağırılması ve askeri tatbikatların geliştirilmesi gibi önemli adımların yer aldığı ifade ediliyor.
Çekya'da ise Savunma Bakanlığı, 2026'da 2 bin 250 yeni asker almayı planladığını açıkladı. Bunun, profesyonel orduya geçişinden bu yana Çekya'da kaydedilen en yüksek alımlardan biri olacağı belirtiliyor.
Letonya'da ise 1 Ocak 2024'ten itibaren zorunlu askerlik uygulaması tekrar başlatılırken, 2027'ye kadar gönüllü olarak çağırılan kadınların zorunlu hizmete dahil edilmesi tartışmaları yürütülüyor. Halihazırda yaklaşık 8 bin asker sayısının 2027'de 31 bine çıkarılması hedefleniyor.