Dünya Engelliler Günü (International Day of Persons with Disabilities - IDPD), her yıl 3 Aralık tarihinde, engelli bireylerin haklarına, refahına, onuruna ve topluma tam katılımlarına dikkat çekmek amacıyla küresel çapta kutlanan bir gündür.
Bu özel gün, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından ilan edilmiş olup, engelliliğin bir sağlık sorunu olmaktan çok, toplumsal tutumlar ve çevresel engeller nedeniyle ortaya çıkan bir durum olduğu anlayışını vurgulamaktadır.
Dünya Engelliler Günü, engelli bireylerin toplumsal yaşama aktif katılımını teşvik eden bir farkındalık platformu görevi görür.
BM'NİN GİRİŞİMİ
Dünya Engelliler Günü'nün kökeni, 1970'li yıllardan başlayarak engelli haklarının uluslararası alanda tanınması çabalarına dayanır.
- Erken Dönem Tanınma: BM, 1976 yılında "Engellilerin Uluslararası On Yılı" ilan etti ve bu, engellilik konusundaki küresel farkındalığı artırmayı hedefleyen ilk büyük uluslararası adımdı.
- Uluslararası Engelliler Yılı (1981): BM, 1981 yılını Uluslararası Engelliler Yılı olarak belirledi. Bu yılın ana teması "Tam Katılım ve Eşitlik" idi. Bu, engelli bireylerin sadece tıbbi bakıma değil, aynı zamanda toplumun tüm alanlarına eşit erişime ihtiyacı olduğu fikrini pekiştirdi.
- BM Genel Kurul Kararı (1982): 1982 yılında, BM Genel Kurulu "Engellilere İlişkin Dünya Eylem Programı"nı kabul etti. Bu program, engelli bireylerin toplumsal yaşama entegrasyonu ve onlara yönelik ayrımcılığın kaldırılması için ulusal ve uluslararası düzeyde kılavuz ilkeler sundu.
- Günün İlanı (1992): Engellilere İlişkin Dünya Eylem Programı'nın başarısını takip etmek ve bu konudaki farkındalığı kalıcı hale getirmek amacıyla, BM Genel Kurulu 1992 yılında 3 Aralık'ı "Dünya Engelliler Günü" olarak resmen ilan etti.
KUTLANMA AMACI
Dünya Engelliler Günü, her yıl farklı temalarla, engelli haklarının ve kapsayıcılığın önemini vurgulamaktadır.
- Sosyal Model Vurgusu: Gün, engelliliği, bireyin bir sorunu olarak gören tıbbi modelden uzaklaşarak, engellerin çevresel ve toplumsal olduğu anlayışını savunan sosyal modele geçişi teşvik eder. Engelli bir bireyin karşılaştığı asıl zorluğun, fiziksel durumundan ziyade, erişilemeyen binalar, önyargılar ve dışlayıcı politikalar olduğu vurgulanır.
- Eşitlik ve Ayrımcılıkla Mücadele: Engelli bireylerin eğitim, istihdam, sağlık hizmetleri ve siyasi katılım gibi temel haklara eşit erişimini sağlamak için ulusal ve uluslararası çabaların artırılmasını hedefler.
- Sürdürülebilir Kalkınma: BM, engelli bireylerin haklarını, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'nin (SDG'ler) merkezine yerleştirmiştir. Dünya Engelliler Günü, engelliliğin kalkınma gündemine dahil edilmesi gerektiğini sürekli olarak hatırlatır.
SONUÇLAR VE DÖNÜM NOKTASI
Dünya Engelliler Günü’nün ilanı, engelli hakları hareketinin uluslararası alanda güçlenmesine katkı sağlamıştır.
- Engellilerin Haklarına Dair Sözleşme (2006): IDPD’nin baskısıyla, 2006 yılında BM Engellilerin Haklarına Dair Sözleşme kabul edildi. Bu sözleşme, engelli bireylerin haklarını güvence altına alan ilk kapsamlı ve uluslararası anlaşmadır. Sözleşme, engelliliği insan hakları meselesi olarak ele alan küresel bir standart belirlemiştir.
- Erişilebilirlik Odak Noktası: Gerek fiziksel çevrede (kaldırımlar, binalar, toplu taşıma) gerekse bilgi ve iletişim teknolojilerinde (dijital erişilebilirlik) engellerin kaldırılması, küresel politika yapıcıların öncelikli gündem maddesi haline gelmiştir.
AZ BİLİNEN İLGİNÇ GERÇEKLER
- Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Oran: Dünya Engelliler Günü, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki duruma dikkat çeker. Dünya çapında engelli bireylerin %80'inden fazlasının gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı ve bu kişilerin büyük bir çoğunluğunun aşırı yoksulluk içinde olduğu tahmin edilmektedir.
- Görünmez Engellilikler: Gün, sadece fiziksel engellere değil, aynı zamanda öğrenme güçlükleri, zihinsel sağlık sorunları ve kronik hastalıklar gibi görünmez engellilik durumlarına da farkındalık yaratmayı amaçlar. Bu durumlar, toplumda genellikle yanlış anlama ve damgalanmayla karşılaşır.
- BM Logosundaki Sembolizm: Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen engellilik sembolü, insanlığı ve küresel dayanışmayı simgeleyen, birbirine kenetlenmiş tekerlekli sandalyelerden oluşur. Bu logo, ilerleme ve hareket ruhunu yansıtır.
- "Engelli" Yerine "Engellenen": Engelli hakları aktivistleri, engellilik durumunun bireyin kendisinden değil, toplumun yarattığı çevresel ve tutumsal engellerden kaynaklandığını vurgulamak için, İngilizce’de "disabled" yerine "unabled" (engellenen) veya "barrier-limited" (engellerle sınırlanan) gibi terimlerin kullanılmasını savunmaktadır.
Dünya Engelliler Günü, sadece engelli bireylere bir gün ayırmaktan öte, tüm toplumları eşit, kapsayıcı ve erişilebilir bir dünya inşa etme konusunda sorumluluk almaya çağıran, kritik bir küresel farkındalık ve insan hakları girişimidir.
